مقاله پژوهشی
محمدمهدی زمانی؛ کورش صفوی
چکیده
شمس کسمایی نخستین شاعر نوپرداز زبان فارسی است. اشعار او در نشریاتِ هوادار تجدد و مدافع حقوق زنان و در تبریز، در زمان حکومت خیابانی در آذربایجان منتشر میشد. پژوهش حاضر برای بررسی نسبت شعر کسمایی با مناسبات قدرت موجود در آزادیستان، به توصیف زبانشناختی متن بر اساس دستور نظاممند ـ نقشگرای هلیدی و تفسیر این یافتهها، یعنی شناسایی ...
بیشتر
شمس کسمایی نخستین شاعر نوپرداز زبان فارسی است. اشعار او در نشریاتِ هوادار تجدد و مدافع حقوق زنان و در تبریز، در زمان حکومت خیابانی در آذربایجان منتشر میشد. پژوهش حاضر برای بررسی نسبت شعر کسمایی با مناسبات قدرت موجود در آزادیستان، به توصیف زبانشناختی متن بر اساس دستور نظاممند ـ نقشگرای هلیدی و تفسیر این یافتهها، یعنی شناسایی بافت موقعیتی و بافت میانمتنی این اشعار، و نیز یافتن جنبههای ایدئولوژیک آن میپردازد. بدین ترتیب، این نوشتار به سبکشناسی انتقادی شعر کسمایی با الگویی مرکّب از الگوی سهبعدی فرکلاف در تحلیل گفتمان انتقادی، دستور نظاممند ـ نقشگرای هلیدی، و جنبههایی از نظریة گفتمان لاکلا و موف میپردازد. یافتههای توصیفی، مبتنی بر تحلیل فرانقشهای اندیشگانی، بینافردی و متنی نشان میدهد که شعر او گفتمان آزادیستان، مشروطه و ناسیونالیسم ایرانی را مفصلبندی میکند. این اشعار با مفصلبندی گفتمان آزادیستان، مناسبات قدرت را در آزادیستان بازتولید میکنند و با مفصلبندی گفتمان مشروطه و ناسیونالیسم ایرانی در میان سوژههای این گفتمانها، به نظام سیاسی آزادیستان مشروعیت میبخشند.
مقاله پژوهشی
احمد تمیم داری؛ مریم نوتاش؛ ملیحه کاظمی نسب
چکیده
پژوهشگران اجتماعی میتوانند با توجه به بینش جامعهشناختی به عنوان ابزاری تحلیلی، عرصههای مختلف زندگی اجتماعی، جامعه و مسائل آن را بررسی نمایند. از این جمله میتوان به حوزههای هنری و ادبی اشاره کرد که به نوعی بازتابدهندة محیطی هستند که در آن خلق میشوند. در این مقاله، اشعار فروغ فرخزاد را که به شکل چشمگیری با رویدادهای اجتماعی ...
بیشتر
پژوهشگران اجتماعی میتوانند با توجه به بینش جامعهشناختی به عنوان ابزاری تحلیلی، عرصههای مختلف زندگی اجتماعی، جامعه و مسائل آن را بررسی نمایند. از این جمله میتوان به حوزههای هنری و ادبی اشاره کرد که به نوعی بازتابدهندة محیطی هستند که در آن خلق میشوند. در این مقاله، اشعار فروغ فرخزاد را که به شکل چشمگیری با رویدادهای اجتماعی جامعة خویش آمیختهاست، از دیدگاه جامعهشناختی تحلیل مینماییم. پژوهش حاضر با بهرهگیری از روش کتابخانهای و اسنادی و در قالب چهار جستار «هستیشناسی»، «روششناسی»، «ایستاییشناسی» و «پویاییشناسی» عناصر اجتماعی شعر فروغ فرخزاد را مشخص میکند. در هستیشناسی، فرخزاد به وجود خداوند متعال و شناختنی بودن جهان معتقد است. به لحاظ روششناسی، وی قائل به روشی طبیعتگرایانه و دیالکتیکی است. در جستار ایستاییشناسی، به آسیبشناسی جامعة زمان خویش میپردازد و لایههای مختلف جامعه را اعمّ از زنان، روشنفکران، روحانیان، ثروتمندان و... نقد میکند. فرخزاد پس از توصیف وضعیت موجود، در جستار پویاییشناسی با ارائة راهکار، جامعة آرمانی خویش را ترسیم میکند. جامعهای که در آن عشق، دوستی و سادگی حکمفرماست و افراد در آن به نوعی خودآگاهی نسبت به شرایط اجتماعی خود رسیدهاند. در نمونة آرمانی، فروغ، زنان و مردان نه در برابر هم، بلکه در کنار هم به دور از هر گونه تبعیض و ناعدالتی زندگی میکنند. او اگرچه به ظهور منجی برای رسیدن به مدینة فاضله باور دارد، اما پیشقراول آن را بیداری و آگاهی درونی افراد قلمداد میکند که پیش از هر انقلاب یا تحول بیرونی باید در وجود آنها احراز شود.
مقاله پژوهشی
محسن پرویش؛ ذکرالله محمدی
چکیده
تاریخنگاری محلی به عنوان یکی از اشکال تاریخنگاری در ایران، بهویژه در دورة تیموری، چندان مورد توجه قرار نگرفتهاست. در این میان، یکی از انواع تاریخنگاری محلی، تاریخنگاری منظوم است و گونهای از تاریخهای منظوم که در عهد تیموری گسترش یافت، شهرآشوبها هستند. در واقع، شهرآشوبها اطلاعات فراوانی در باب تاریخ اجتماعی و فرهنگی ...
بیشتر
تاریخنگاری محلی به عنوان یکی از اشکال تاریخنگاری در ایران، بهویژه در دورة تیموری، چندان مورد توجه قرار نگرفتهاست. در این میان، یکی از انواع تاریخنگاری محلی، تاریخنگاری منظوم است و گونهای از تاریخهای منظوم که در عهد تیموری گسترش یافت، شهرآشوبها هستند. در واقع، شهرآشوبها اطلاعات فراوانی در باب تاریخ اجتماعی و فرهنگی و نیز خصوصیات شهرها، اصناف و... در قالب تاریخ محلی منظوم ارائه مینمایند. همچنین، تاریخنگاری منظوم از نظر بازسازی برخی از حوادث تاریخی این زمان و هم از لحاظ نشان دادن شواهدی از احیای روح ایرانی و زبان فارسی، اطلاعات زیادی بهدست میدهد. بنابراین، هدف اصلی مقالة حاضر این است تا تحلیلی جامعهشناختی از شهرآشوبها به عنوان تاریخ منظوم محلی در عصر تیموری بهدست دهد و اوضاع اجتماعی و فرهنگی این عصر را بررسی نماید.
مقاله پژوهشی
یحیی طالبیان؛ ندا امین
چکیده
حکومت دورة غزنویان مهمترین پدیدهای است که بیهقی ازیک سو به عنوان دبیر درباری و از سوی دیگر در جایگاه منتقد و نویسندة توانا باآن روبهرو بود. نگارندگان باور دارند که تاریخ بیهقی متنی است که با ایجاد رمزهایی درلابهلای سخن، خواننده را به نوعی خودآگاهی عمیقتر رهنمون میشود و خواهان دریافت کلانتر او از متن است. بهرهگیری از ساختارهای ...
بیشتر
حکومت دورة غزنویان مهمترین پدیدهای است که بیهقی ازیک سو به عنوان دبیر درباری و از سوی دیگر در جایگاه منتقد و نویسندة توانا باآن روبهرو بود. نگارندگان باور دارند که تاریخ بیهقی متنی است که با ایجاد رمزهایی درلابهلای سخن، خواننده را به نوعی خودآگاهی عمیقتر رهنمون میشود و خواهان دریافت کلانتر او از متن است. بهرهگیری از ساختارهای خاص زبانی در گفتمان روایت که معنا را به ظرافت در زوایای عناصر محتوا و صورت پنهان میکند، راهی است که بیهقی بنا به هنر نویسندگی و خلاقیت ادبی خود برای نمود نگفتنیهای حقایق تاریخ معاصر خویش در پیش گرفتهاست. پسزمینهسازی و نامدهی، پیوستهنمایی وگسستهنمایی، ارزشگذاری، بازنمایی در قالب کنش «نشانهای نقلقولی»، فعالسازی و غیرفعالسازی، بازنمایی «واکنش کارگزاران» در کلّ پیکرة متنی با یک ساختار نمایشی و... از جمله مؤلفههای گفتمانمداری است که در روایت بیهقی از داستان حسنک، دلالت بر نوعی گفتمان پوشیدهگویی در بیان حقیقت تاریخ غزنویان دارد.
مقاله پژوهشی
حسین محمدی؛ افسانه حسن زاده دستجردی؛ امیرعباس عزیزیفر
چکیده
رویارویی پدر و پسر از جمله موتیفهایی است که در بسیاری از اسطورهها، آثار حماسی، افسانهها، قصههای عامیانه و یا حتی در روایتهای مذهبی جهان دیده میشود. بستر این رویارویی عموماً نوع ادبی حماسه است. در بسیاری از این رویاروییها با نوع ادبی تراژدی روبهرو هستیم. در این مقاله، سه داستان «ادیپوس شهریار»، «رستم و اسفندیار» ...
بیشتر
رویارویی پدر و پسر از جمله موتیفهایی است که در بسیاری از اسطورهها، آثار حماسی، افسانهها، قصههای عامیانه و یا حتی در روایتهای مذهبی جهان دیده میشود. بستر این رویارویی عموماً نوع ادبی حماسه است. در بسیاری از این رویاروییها با نوع ادبی تراژدی روبهرو هستیم. در این مقاله، سه داستان «ادیپوس شهریار»، «رستم و اسفندیار» و «رستم و سهراب» تحلیل شدهاند. مسئلة پژوهش حاضر این است که در حماسههایی که روایتگر این رویاروییها هستند، هرچند با توجه به تعریف تراژدی، «ساختی» همانند دارند، آنکه در فرجام نمونة یونانی مغلوب میشود و میمیرد، پدر و در نمونة ایرانی، پسر است. در پاسخ به چرایی این مسئله بدین نتیجه رسیدیم که پیشینة تراژدی و ساختار فرهنگی یونان باستان که حاصل دموکراسی و گفتگو در آن فرهنگ است، دلیل فرجام نمونة یونانی است و در باب چرایی مرگ پسر در نمونة ایرانی، تقابلهای دوگانه، تلاش در حفظ نمونة نخستین و ذهنیت تکصدا که در آن، نفی حضور دیگری رقم میخورد، دلیل اصلی امر است.
مقاله پژوهشی
محمد امیر جلالی
چکیده
موضوع مقالة حاضر، تحلیل نوع نگاه وصّافالحضرة (663ـ730 ق.) در مجلّدات پنجگانة تاریخ وصّاف به کتاب کلیله و دمنه، از منظر نظریة «زیباییشناسی دریافت» است.«نظریة دریافت» به جای رابطة «متنـ مؤلف»، بر رابطة «متنـ خوانش» و نقش برجستة خواننده در معناگذاری متن تأکید دارد. هانس رابرت یاوس، یکی از بنیانگذاران و نظریهپردازان ...
بیشتر
موضوع مقالة حاضر، تحلیل نوع نگاه وصّافالحضرة (663ـ730 ق.) در مجلّدات پنجگانة تاریخ وصّاف به کتاب کلیله و دمنه، از منظر نظریة «زیباییشناسی دریافت» است.«نظریة دریافت» به جای رابطة «متنـ مؤلف»، بر رابطة «متنـ خوانش» و نقش برجستة خواننده در معناگذاری متن تأکید دارد. هانس رابرت یاوس، یکی از بنیانگذاران و نظریهپردازان این رویکرد، بر آن بود که معنای متن با توجه به دورة تاریخی و بسته به خوانندگانش تغییر میکند. کشف «تاریخ معنای متن» یکی از دغدغههای نظری وی بود. اینکه در هر دوره و در آثار نویسندگان بزرگ، به مثابة خوانندة کلیله و دمنه (به عنوان یکی از شاهکارهای ادبیات فارسی)، چه تلقی وجود داشتهاست و کدام بخش از این متن مورد توجه بوده، میتواند برای منتقد امروز محلی برای تحلیلهای مختلف و زوایای دید گوناگون از این متن باشد.روشن ساختن نوع تلقی وصّافالحضرة به عنوان یکی از مهمترین شخصیتهای تاریخی و ادبی عصر مغول از کلیله و دمنه و مواجهه با آن، یکی از گامهای ضروری تدوین «تاریخ معنا»ی کلیله و دمنه بنا به نظریات هانس رابرت یاوس است. پژوهش حاضر نشان میدهد که خوانش وصّافالحضرة (به عنوان مورّخی که در شرایط نابسامان عصر مغول میزیست،) از حکایات این متن، با توجه به نوع انتخاب و گزینش داستانها و عبارات، خوانشی کاملاً سیاسی و انتقادی است.
مقاله پژوهشی
عسکری ابراهیمی جویباری؛ مالک شعاعی؛ حسن شامیان
چکیده
یکی از جنبههای شاخص ادب فارسی، توجه شایان اهل ادب به موضوعات قرآنی و قصص انبیاست. بخشی از این داستانها و شرححالنویسیها منبعث از قرآن کریم است که هیچ خللی در آن راه ندارد و در حقیقت، زینتبخش متون ادبی است. اما بخش چشمگیری از آن، تحت تأثیر اسرائیلیات شکل گرفتهاست. به علت هماهنگی قرآن کریم با برخی از موضوعات تورات و انجیل و گرویدن ...
بیشتر
یکی از جنبههای شاخص ادب فارسی، توجه شایان اهل ادب به موضوعات قرآنی و قصص انبیاست. بخشی از این داستانها و شرححالنویسیها منبعث از قرآن کریم است که هیچ خللی در آن راه ندارد و در حقیقت، زینتبخش متون ادبی است. اما بخش چشمگیری از آن، تحت تأثیر اسرائیلیات شکل گرفتهاست. به علت هماهنگی قرآن کریم با برخی از موضوعات تورات و انجیل و گرویدن جمعی از علمای اهل کتاب، نظیر کَعبالأحبار، وهببن منبّه، ابوهریره و دیگران به اسلام، سبب شدهاست تا مفسران و تاریخنگاران به منابع اهل کتاب و گفتههای آنان توجهی ویژه نمایند و از اینجاست که داستانهای مجعول و ساختگی آنان در حوزۀ متون تفسیری، تاریخی و ادبی رخنه کرد. شعرا و نویسندگان ادب پارسی که با متون تفسیری و تاریخی مأنوس بودهاند، تحت تأثیر این افسانهها و احادیث ساختگی قرار گرفتند و ناخواسته همچون مفسران و تاریخنگاران در ترویج اسرائیلیات نقش اساسی ایفا نمودند. متأسفانه بخش عمدۀ این افسانهبافیها مربوط به زندگی انبیاست و پیامبر اکرم(ص) نیز از این امر مستثنی نیست، بلکه در بخش احادیث، بیش از دیگر انبیا در معرض اسرائیلیات قرار گرفتهاند. این پژوهش به شیوۀ توصیفیـ تحلیلی تلاش دارد تا به این پرسش پاسخ گوید که چه جنبههایی از زندگی پیامبر اسلام(ص) تحت تأثیر اسرائیلیات قرار گرفتهاست و نقش مفسران، تاریخنگاران و از همه مهمتر، نقش شاعران و نویسندگان ادب فارسی در اشاعۀ این گونه جعلیات چه بودهاست؟
مقاله پژوهشی
عبدالله حسنزاده میرعلی؛ آرتمیز صیادچمنی
چکیده
مکتب ادبی ناتورالیسم در اواخر قرن نوزدهم با تلاش امیل زولا در فرانسه پایگذاری شد. این مکتب رفتار و افکار انسان را برخاسته از امیال طبیعی و غرایز درونی میداند و بر جنبههای توارث، محیط، لحظه و مشاهدة زندگی انسان به دور از آرمانگرایی تأکید میورزد. ناتورالیسم از راه ترجمه وارد ادبیات ایران شد و برخی از نویسندگان معاصر ایرانی، از ...
بیشتر
مکتب ادبی ناتورالیسم در اواخر قرن نوزدهم با تلاش امیل زولا در فرانسه پایگذاری شد. این مکتب رفتار و افکار انسان را برخاسته از امیال طبیعی و غرایز درونی میداند و بر جنبههای توارث، محیط، لحظه و مشاهدة زندگی انسان به دور از آرمانگرایی تأکید میورزد. ناتورالیسم از راه ترجمه وارد ادبیات ایران شد و برخی از نویسندگان معاصر ایرانی، از جمله بهمن شعلهور را تحت تأثیر خود قرارداد. در این مقاله، رمان سفر شب از شعلهور به شیوة تحلیلیـ توصیفی از منظر مکتب ناتورالیسم ادبی بررسی شدهاست و نتیجة بهدست آمده، از تجلی شانزده مؤلفة ناتورالیسم در این اثر حکایت میکند. مؤلفههای توصیف دقیق و شرح جزئیات، ضدیت با قراردادهای اخلاقی و مذهبی، زشتنگاری، عنوان بیپردة مسائل جنسی، شکست حرمت کلمات و مفاهیم، تأثیر محیط، زبان محاوه، احساس یأس و پوچی، پرداختن به طبقة فرودست، و نفی اراده و اختیار از پرتکرارترین مؤلفههای رمان سفر شب هستند. دلایلی مانند سبک نویسنده و فضای سیاسی و اجتماعی حاکم بر دهة 30 و 40 از علل اساسی بسامد این مؤلفهها به شمار میرود.
مقاله پژوهشی
محمود آقاخانی بیژنی؛ اسحاق طغیانی؛ محسن محمدی فشارکی
چکیده
نمادگرایی در تفکرات و رؤیاهای نژادهای مختلف بشری وجود دارد و انسان را به گسترة تفکر بدون گفتار رهنمون میکند. شاهنامه از دیرباز مورد توجه مردم ایرانزمین بودهاست که با توجه به بافت داستانی این اثر، ارتباط نزدیکی با آن برقرار میکردند. در دورة صفویه، نقالان در قهوهخانهها، داستانهای شاهنامه را با پردهخوانی و آرایش صحنهها ...
بیشتر
نمادگرایی در تفکرات و رؤیاهای نژادهای مختلف بشری وجود دارد و انسان را به گسترة تفکر بدون گفتار رهنمون میکند. شاهنامه از دیرباز مورد توجه مردم ایرانزمین بودهاست که با توجه به بافت داستانی این اثر، ارتباط نزدیکی با آن برقرار میکردند. در دورة صفویه، نقالان در قهوهخانهها، داستانهای شاهنامه را با پردهخوانی و آرایش صحنهها برای سرگرمی شرح میدادند. این پژوهش به بررسی و رمزگشایی نمادها در نگارههای مربوط به هفت خان رستم در شاهنامة فردوسی میپردازد. رستم برای نجات کیکاوس و تشرف به پایگاه قهرمانی، آزمون هفت خان را پشت سر میگذارد. هر خان نمادی از تقابل با موجودات نهفته در ناخودآگاه بشری است که وی را در رسیدن به کمال با دشواری روبهرو میکند. رستم در خان اول با شیر (نماد غرور و نیروی اهریمنی)، در خان دوم با تشنگی و گرما (نماد قدرت بدون شکل و روح و نیز انگیزة پنهان و ناشناختة آن)، در خان سوم با اژدها (نماد خشکسالی)، در خان چهارم با زن جادوگر (نماد آنیمای منفی)، در خان پنجم با اولاد دیو (نماد نگهبان آستانه)، در خان ششم با ارژنگ دیو (نماد یاریگر ضدقهرمان) و در خان هفتم با دیو سپید (نماد مرگ و خون او نماد زندگیبخشی) روبهرو میشود. هدف این پژوهش، تحلیل نمادها در نگارههای مصور مربوط به هفت خان رستم در شاهنامة فردوسی است. روش پژوهش حاضر، توصیفی ـ تحلیلی است. نتیجة آن نیز این است که در همة نگارهها، نمادهای موجود در داستان هفت خان رستم در شاهنامه، در تصاویر ارائه شدهاند و رابطة بین تصویر و متن اصلی را برای مخاطب معنادار کردهاست.
مقاله پژوهشی
مهدی دهرامی
چکیده
تنازع یکی از مباحث علم دستور است که بر اساس آن بخشی از جمله همزمان چند نقش مختلف نحوی میگیرد. هدف این مقاله، تعیین و بررسی نقشهای زیباشناختی این تمهید زبانی در شعر است. هنگام ایجاد تنازع در شعر، شاعر ساختار جمله را به گونهای تنظیم میکند که واژگان، ترکیبات و جملات مختلفی، متنازعٌفیه را برای تکمیل ساختار نحوی خود به سمت خود ...
بیشتر
تنازع یکی از مباحث علم دستور است که بر اساس آن بخشی از جمله همزمان چند نقش مختلف نحوی میگیرد. هدف این مقاله، تعیین و بررسی نقشهای زیباشناختی این تمهید زبانی در شعر است. هنگام ایجاد تنازع در شعر، شاعر ساختار جمله را به گونهای تنظیم میکند که واژگان، ترکیبات و جملات مختلفی، متنازعٌفیه را برای تکمیل ساختار نحوی خود به سمت خود جذب میکنند و به تعبیری، برای تصاحب آن به نزاع میپردازند. این خصوصیت موجب ساخت خلاقیتهای هنری مختلفی در شعر میشود و جملات و بخشهای مختلف شعر را مانند لولا به هم متصل میسازد و به آنها عمق و ژرفا میبخشد. ایجاد ابهام و چندمعنایی، ساخت برخی صنایع بدیعی، انسجام، ساخت زبان خاص شعری و رعایت ایجاز و دوری از اطناب از جمله کارکردهای هنری تنازع در شعر محسوب میشود. شاعر در بیشتر مواقع، آگاهانه از تنازع بهره میبرد تا بتواند زبان شعری خود را برجسته و بلیغتر سازد.
مقاله پژوهشی
احمدرضا کیخای فرزانه؛ محمدجواد عرفانی بیضائی؛ حمیدرضا اکبری
چکیده
احمد شاکری در رمان «عریان در برابر باد» با نگرشی نو و اثرگذار در خلق شخصیت به اتفاقهای یک دهه پس از جنگ در منطقة کردستان میپردازد. تنوع و تعدد شخصیت و بازشناسی نقش هر یک از آنها در تدوین خط سیر روایت این رمان شایستة تأمّل و تحلیل است. الگوی کنشگرای گریماس به عنوان محمل تحلیل این روایت میتواند، با نگرشی جامع و کامل، نقش ...
بیشتر
احمد شاکری در رمان «عریان در برابر باد» با نگرشی نو و اثرگذار در خلق شخصیت به اتفاقهای یک دهه پس از جنگ در منطقة کردستان میپردازد. تنوع و تعدد شخصیت و بازشناسی نقش هر یک از آنها در تدوین خط سیر روایت این رمان شایستة تأمّل و تحلیل است. الگوی کنشگرای گریماس به عنوان محمل تحلیل این روایت میتواند، با نگرشی جامع و کامل، نقش هر یک از شخصیتهای این رمان را در الگویی دقیق پیرامون سه محور «میل»، «انتقال» و «قدرت» به نمایش بگذارد. نتایج این تحقیق، انطباق الگوی کنشگرای گریماس را در تبیین و تحلیل شخصیتهای این رمان نشان میدهد. در محور میل، کنشگر اصلی در این روایت، «یوسف» است. شیء ارزشی و هدف اصلی این روایت، «تقویت نوعدوستی، میهنپرستی، باورهای دینی و ارزشهای دفاع مقدس و شهادت» است. آنچه باعث میشود یوسف تلاش کند تا به این هدف نائل شود و او را به انجام این هدف سوق دهد، «عشق، وطنپرستی و حفظ یاد شهدا و خاطرات جانفشانی» آنان است. در این میان، یوسف بهعنوان اولین کسی است که از این هدف سود میبرد و به آرزوی دیرینهاش (شهادت) دست مییابد. اهالی کانیچا و افراد دیگری نیز در این بخش سود میبرند و به عنوان صاحبنفعان فرعی مدّ نظر هستند. یاریگران و همراهان در این روایت، «ابو خضر، ملاّ ادریس و دلارام» و بازدارندگان روایت، «حزب کومله، تاروخ و منیژه» هستند.