مصادیق «پیرنگ» فرمالیستی در داستان‌های کوتاه فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی

2 استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

بر مبنای تعاریف نوینی که در بوطیقای فرمالیسم، از دو مقولة «داستان» و «پیرنگ» ارائه گردیده‌است، «داستان» یا همان زنجیرة رخدادها در توالی زمانی، به منزلة مادّة ‌خام و سازمایة روایت شناخته شده‌است و «پیرنگ» برخلاف پندار منتقدان پیشافرمالیسم، نه به ساختمان منطقی و علّی اثر روایی، بلکه به تمام تمهیدات زیبایی‌شناسانه و آشنایی‌زدایانه‌ای اطلاق می‌گردد که برای پیکربندی هنری آن مادّة ‌خام به کار بسته می‌شود. این تمهیدات در سه سطح «زبان، درونمایه و صناعات» متجلّی گردیده‌است و پیرنگ هنری روایت داستانی را برمی‌سازند. نویسندگان داستان‌ کوتاه معاصر فارسی با عنایت به جریانات نوگرایانة ادبی، به‌ویژه آرای فرمالیستی و به مدد بهره‌گیری مبتکرانه از امکانات زبانی، صناعتی و درونمایگانی، گونه‌ای شکل‌شکنی خلاّقانه را در روایتگری داستان‌هایشان رقم زده‌اند، به گونه‌ای‌که داستان را از بافتی متکّی بر حادثه‌پردازی و پیرنگ‌سازی در مفهوم سنّتی و پیشافرمالیستی خود خارج ساخته و تلاش برای برجسته‌سازی فرم داستان از رهگذر کشف و کاربست تکنیک‌های روایی جدید را جایگزین آن کرده‌اند و بدین‌ سان، آشنایی‌زدایی و پیرنگ هنری مطمح‌نظر فرمالیست‌ها را محقّق ساخته‌اند. نظر به اینکه مصادیق پیرنگ‌سازی هنری در سطح صناعات داستانی از گستردگی و تنوّع بیشتری برخوردار است، در این جستار، بر آن بوده‌ایم تا به واکاوی و دسته‌بندی مصادیق و جلوه‌های گوناگون آشنایی‌زدایی و پیرنگ‌سازی در این سطح از داستان‌های کوتاه شکل‌گرای معاصر بپردازیم و بدین‌وسیله، از اصلی‌ترین عوامل رازناکی و غریب‌نمایی جهان این داستان‌ها پرده برداریم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Instances of Formalistic "Subject" in Persian Short Stories

نویسندگان [English]

  • Maryam Bakhshi 1
  • Manoochehr Tashakori 2
  • Ghodrat Ghasemipour 3
2 Assistant professor of Shahid Chamran University
چکیده [English]

In the poetics of formalism, the two issues of "story" and "plot" have been redefined depending on the ultimate goal of this theory that is defamiliarization .Based on the new definitions, "story" that was believed to be the temporal chain of events, is presently known as the raw material of the narrative called fibula. Similarly, "plot", in opposition to what preformalist critics believed to be the logical and causal narrative structure, currently refers to all the aesthetic devices used to give that raw material an artistic structure and is called subject. These devices appear in the three levels of language; themes, narrative techniques and the aesthetic structure of narrative. Persian contemporary short story writers have created an innovative form of deconstruction in the narration of their stories by considering formalistic theories and a skillful utilization of linguistic, thematic and Technical features. Therefore, in the process of writing stories, they disregard plot in the form of its event-driven classic definition rather try to highlight the form of a fictional narrative through the application of new narrative techniques. As a consequence, they achieve "Defamiliarization" and "subject" intended by formalism. Given that the defamiliarization often appears in the level of narrative figures more broadly and diversely, in this article, we are going to analyze and categorize diverse methods of creating defamiliarization which are the main reasons for the strangeness and intricacy of the contemporary formalist short stories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian short story
  • Formalism
  • subject
  • Narrative techniques
  • Defamiliarization
آخن باوم، بوریس. (1392). نظریة ادبیات. گردآوری تزوتان تودوروف. ترجمة عاطفه طاهایی. تهران: نشر دات.
اخوت، احمد. (1392). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.
بنیامین، والتر. (1366). نشانه‌هایی به رهایی. ترجمة بابک احمدی. تهران: انتشارات تندر.
خسروی، ابوتراب. (1380). دیوان سومنات. تهران: نشر مرکز.
ــــــــــــــــــــ . (1390). کتاب ویران. تهران: نشر چشمه.
سلدن، رامان. (1377). راهنمای نظریة ادبی معاصر. ترجمة عباس مخبر. تهران: طرح نو.
صادقی، لیلا. (1381). وقتم کن که بگذرم. تهران: نشر نیلوفر.
قاسمی‌پور، قدرت. (1393). «آمیختگی داستان و گفتمان روایی در روایت‌های پسامدرنیستی». فصلنامة نقد ادبی. س7. ش 26. صص 7ـ 22.
کشکولی، قاسم. (1377). زن در پیاده‌رو راه می‌رود. تهران: نشر قصیده.
گلشیری، هوشنگ. (1382). نیمة تاریک ماه. چ2. تهران: نیلوفر.
محبّعلی، مهسا. (1384). عاشقت در پاورقی. چ 3. تهران: چشمه.
مستور، مصطفی. (1389). حکایت عشقی بی‌قاف بی‌شین بی‌نقطه. چ 14. تهران: چشمه.
مکاریک، ایرنا ریما. (1392). دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: نشر آگه.
مندنی‌پور، شهریار. (1386). ماه نیمروز. تهران: مرکز.
ـــــــــــــــــــــ . (1388). شرق بنفشه.تهران: نشر مرکز.
ـــــــــــــــــــــ . (1380). مومیا و عسل. تهران: انتشارات نیلوفر.
نجدی، بیژن. (1389). یوزپلنگانی که با من دویده‌اند. چ 12. تهران: نشر مرکز.
ــــــــــــــ . (1388). دوباره از همان خیابان‌ها. چ 6. تهران: نشر مرکز.
وو، پاتریشیا. (1390). فراداستان. ترجمة شهریار وقفی‌پور. تهران: نشر چشمه.
Ferguson, Suzanne C. (1994). "Defining the Short Story: Impressionism and Form". The New Short Story Theories. Charles E. May (Eds.)Athens, Ohio: Ohio University Press.
Hawakes, Trence. (1997). Structuralism and semiotics. London: Roteledge.
Bennet, Tony. (1979). Formalism and Marksism. London & NewYork: Roteledge.
Lemon and Reis. (1965). (Eds.) Russian Formalism Criticism: Four Essay. Lincoln: Nebraska UP.
Todorof, Tzvetan. (2000). Typology of Detective Fiction. In Lodge, David and Nigel Wood (Eds). Modern Criticism & Theory. New York: Longman.