شیوه‌های کاربرد آیات و احادیث در تاریخ جهانگشای جوینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه زابل

2 دانشیار دانشگاه زابل

چکیده

واکاوی آثار ادبی با تکیه بر آرایه‌های سخن و هر گونه شگردی که کلام را از سطح زبان به سطح ادب فرا ببرد، در فرایند معناسازی از اهمیّت بسزایی برخوردار است، به‌ گونه‌ای‌ که کشف لایه‌های پنهانی متون به درک تازه‌ای از خواندن متن می‌انجامد. آیات و احادیث به ‌عنوان شگردی ادبی در هر دوره‌ای از زبان و ادبیّات فارسی با توجّه به مقاصد شاعران و نویسندگان، در بیان مقصودی خاص مورد استفاده قرار گرفته‌اند. تاریخ جهانگشای جوینی از برجسته‌ترین متون تاریخی‌ـ ادبی است که کاربرد آیات و احادیث، یکی از خصیصه‌های مهمّ نثر این کتاب می‌باشد. در این پژوهش توصیفی‌ـ تحلیلی سعی شده است جایگاه هنری و اثرپذیری‌های جوینی در اقتباس از آیات و احادیث بررسی و تحلیل شود. لذا دو پرسش اصلی مطرح می‌شود: الف) با توجّه به نوع کاربرد آیات و احادیث در نثر آن دوره، جوینی بیشتر از چه شیوه‌هایی بهره برده است؟ ب) مهم‌ترین اهداف معنایی و انگیزشی جوینی در استفاده از این هنر سبکی چه بوده است؟ نتیجة این بررسی حاکی از آن است که آیات و احادیث در این اثر، با تنوّع کاربردها و شیوه‌های معنادار زبانی، توانسته است جایگاه ویژه‌ای در ایراد مفاهیم ذهن نویسنده داشته باشد، به ‌طوری‌که می‌توان آیات و احادیث را به‌ عنوان یکی از شیوه‌های تحلیل متن معرّفی کرد. بیشترین اهداف به قصد تبیین و توضیح، استشهاد و استناد، تعلیل و توجیه و نکته‌پردازی به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Methods of Application of Qur’anic Verses and Hadith in Jahangosha History

نویسندگان [English]

  • Fateme Alikhani Sani Abdal Abadi 1
  • Mohammad Mir 2
چکیده [English]

The analysis of literary works relying on the speech array and any literary trick that raises the word of the language to that of literature and art is important in the process of meaning-creation. The discovery of such tricks and hidden layers of texts can lead to a new understanding of them. Verses and Hadiths as literary tools have been applied for different purposes in all periods of Persian language and literature by poets and writers. Jahangosha Juwayni history is one of the most prominent historical-literary works of this type. In this descriptive-analytic research, it has been tried to have an artistic and interact analysis of how Juwayni has adopted verses and hadiths in his book. The two questions under discussions were A), which methods have been more frequently applied by Juwayni in the reflection of verses and hadiths? And B) what are Juwayni’s main purposes and motivations for the application of this artistic style? The results of this study shows that verses and hadiths have been applied variously to express the author’s ideas. Therefore, it is acceptable to consider verses and hadiths as a way for analyzing a text. The main purposes for the application of verses and hadiths are explanation, comment, documentation, argumentation, justification and humor.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ata-Malik Juwayni
  • Jahangosha history
  • Qur’anic Verses
  • Hadith
  • Interact
قرآن کریم.
اقبال، عبّاس. (۱۳۵۶). تاریخ مغول. تهران: امیرکبیر.
جوینی، عطالملک محمّد.(۱۳۸۷). گزیدة تاریخ جهانگشای جوینی. شرح جعفر شعار. تهران: نشر قطره.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ . (۱۳۸۹). تاریخ جهانگشای جوینی. بر اساس نسخة محمّد قزوینی. به اهتمام احمد خاتمی. ۳ ج. تهران: علم.
جعفری‌تبار، حسن. (۱۳۸۶). در دلو آفتاب. تهران: دادگستر.
حسن‌زاده، اسماعیل. (۱۳۸۰). «اندیشة مشیّت الهی در تاریخ‌نگاری اسلامی: مطالعة موردی تاریخ جهانگشای جوینی». فصلنامة تاریخ اسلام. ش ۵. صص ۱۳۳ـ166.
حلبی، علی‌اصغر. (۱۳۸۸). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیّات فارسی.تهران: انتشارات اساطیر.
خطیبی، حسین.(۱۳۸۶). فنّ نثر در ادب پارسی. تهران: زوّار.
راستگو، محمّد.(۱۳۸۳). تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی. تهران: سمت.
راشد محصّل، محمّدرضا.(۱۳۸۰). الف.پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی. چ 1. مشهد: شرکت به‌نشر.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (۱۳۸۰). ب. نشانه‌شناسی ادبی در کاربرد قرآن و حدیث. مشهد: آهنگ قلم.
سلیمانی، زهرا. (۱۳۹۲). «بازتاب آموزه‌های تعلیمی امثال قرآنی در تاریخ جهانگشای جوینی». فصلنامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی. ش ۱۷. صص ۸۵ـ100.
شریف‌الرّضی، محمّدبن‌حسین.(۱۴۱۴ق.). نهج‌البلاغه.قم: هجرت.
شجاعی، اسحاق. (۱۳۹۰). تأثیر قرآن در محتوا و ساختار مثنوی معنوی. قم: مؤسّسة بوستان کتاب.
ابن‌بابویه قمی (صدوق)، ابوجعفر محمّد.(۱۴۰۴ق.). من لا یحضره الفقیه.قم: جامعة مدرّسین.
طباطبائی، سیّد محمّدحسین. (۱۳۷۴). ترجمة تفسیر المیزان.ترجمة سیّد محمّدباقر موسوی همدانی.قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.
مجلسی، محمّدباقر. (بی‌تا). بحارالأنوار.تهران: المکتبة الإسلامیّة.
محمودی، مریم. (۱۳۸۹). «اقتباس و تضمین آیات قرآن در تاریخ جهانگشای جوینی». فصلنامة فدک.ش ۲. صص ۱۲۹ـ138.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (۱۳۸۵). تفسیر نمونه.تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
مکّی، ابراهیم.(۱۳۹۰). شناخت عوامل نمایش.تهران: سروش.
موذّنی، علی‌محمّد. (۱۳۷۵). در قلمرو آفتاب. تهران: الغدیر.