بررسی ساختارگرایانة پیرنگ حکایت‌های مرزبان‌نامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه ولایت

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه ولایت

چکیده

بررسی داستان و داستان‌واره‌های کهن فارسی، بر پایة روش ساختارگرایانه می‌تواند از منظری کلّی به شناسایی گونه‌های روایت‌پردازی در متون مختلف بینجامد. این نگاه کلّی، امکان مقایسه و تحلیل ساختارهای گوناگون روایات را فراهم می‌آورد و با بررسی متون مختلف از این منظر، می‌توان تحوّلات و سیر تکامل روایت‌پردازی در ادبیّات فارسی را به صورت تاریخی پیگیری کرد. در این مقاله، پیرنگ حکایت‌های مرزبان‌نامه بررسی می‌شود. این بررسی با نگاهی به روش ولادیمیر پراپ و با توجّه به نظریّات فرمالیست‌ها و ساختارگرایان در باب روایت انجام می‌شود. همة حکایت‌های مرزبان‌نامه در دو ساختار کلّی جای می‌گیرند. همچنین، کارکردهای هر یک از این دو الگو نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در الگوی اوّل کارکردهای آزمون، یاری و توفیق (یا نبودِ توفیق) و در الگوی دوم کارکردهای ادّعا، آزمون، یاری، اثبات (یا نفی) وجود دارند. به نظر می‌رسد در پیرنگ داستان‌های این متن، علاوه بر توالی و علّیّت، عنصر دیگری وجود دارد که باور نامیده شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Structural Investigation of Plot in the Anecdotes of Marzban-Namah

نویسندگان [English]

  • Mostafa Dashti Ahangar 1
  • Zahra Soleimani 2
چکیده [English]

The structural investigation of ancient anecdotes of Persian literature is an approach which can examine the literary narrative from an overall view. A structural analysis of anecdote can show how narrative has changed in Persian literature. This overall view provides the possibility of comparison and analysis of various narrative structures. This paper aims at investigating the plot of Marzban-Namah’s anecdotes based on Vladimir Propp’s approach and the principles of formalism and structuralism. All the anecdotes of the book are divided into two general structures. Also, this paper is an attempt to investigate the “functions” of the two general structure. The functions of the first type of structure functions are test (problem), helping, success (or not success). Moreover, the functions of the second type are pretension, test (problem), helping, proof (or not proof). It seems that in the plot of these stories, in addition to the element of casuality, there is another element which is called belief.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Formalism
  • structuralism
  • Vladimir Propp
  • Plot
  • Function
  • Marzban-Namah
  • character
احمدی، بابک. (1388). ساختار و تأویل متن. چ 11. تهران: مرکز.
اسکولز، رابرت. درآمدی بر ساختارگرایی ادبیّات. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: انتشارات آگه.
اشکلوفسکی، ویکتور. (1392). «هنر همچون فرایند».  نظریّة ادبیات (متن‌هایی از فرمالیست‌های روس). ترجمة عاطفه طاهایی. تهران: دات. صص106ـ 81.
بزرگ بیگدلی، سعید و سارا حسینی. (۱۳۹۲). «نقد زن‌محور (فمینیستی) داستان‌های مرزبان‌نامه». پژوهش نقد ادبی و سبک‌شناسی. ش۲. صص۵۹ـ۳۳.
پراپ، ولادیمیر. (۱۳۹۲). ریخت‌شناسی قصّة‌ پریان. ترجمة فریدون بدرّه‌ای. تهران: انتشارات توس.
ـــــــــــــــــــ . (1392). «دگرگونی قصّه‌های پریان». نظریّه ادبیّات (متن‌هایی از فرمالیست‌های روس). ترجمة عاطفه طاهایی. تهران: دات. صص363ـ 292.
پیاژه، ژان. (1386). «مفاهیم بنیانی ساختگرایی». ترجمة علی مرتضویان. ارغنون (نقد ادبی نو). چ 2. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
تایسن، لیس. (1387). نظریّه‌های نقد ادبی معاصر. ترجمة مازیار حسین‌زاده و دیگران. تهران: نگاه امروز و حکایت قلم نوین.
تودوروف، تزوتان. (1379). بوطیقای ساختارگرا. ترجمة محمّد نبوی. تهران: آگه.
تولان، مایکل. (1386). روایت‌شناسی. ترجمة سیّده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.
توماشفسکی، بوریس. (1392). «درون‌مای‌گان». نظریّة ادبیّات (متن‌هایی از فرمالیست‌های روس). ترجمة عاطفه طاهایی. تهران: دات. صص242ـ 293
حق‌شناس، علی‌محمّد و پگاه خدیش. (1387). «یافته‌های نو در ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی ایران». مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 186. صص27ـ39.
خراسانی، محبوبه. (1383). «ریخت‌شناسی هزار و یک شب». پژوهش‌های ادبی. ش 6. صص45ـ 66.
داد، سیما. (1382).  فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: ققنوس.
رضوانیان، قدسیّه. (1389). ساختار داستانی حکایت‌های عرفانی. تهران: سخن.
روحانی، مسعود و محمّد عنایتی. (1390). «بررسی قصّه‌های دیوان در شاهنامه». پژوهش‌های زبان و ادبیّات فارسی. ش 9. صص 122ـ105.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۷۵). از گذشته ادبی ایران. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
ستّاری، رضا و احمد خلیلی. (1391). «تحلیل منظومة جهانگیرنامه بر اساس نظریّة ریخت‌شناسی ولادیمیر پراپ».  فصلنامة تخصصی ادبیّات فارسی. ش 33. صص192ـ169.
سعدی، مصلح‌الدّین. (1381). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
سلدن، رامان و پیتر ویدوسون. (۱۳۸۴). راهنمای نظریّه ادبی معاصر. ترجمة عبّاس مخبر. تهران: طرح نو.
سلیمانی، زهرا. (1393). «بررسی ساختار حکایت‌های مرزبان‌نامه بر اساس الگوی پراپ». پایان‌نامةکارشناسی ارشد رشتة زبان و ادبیّات فارسی.ایرانشهر: دانشگاه ولایت.
سوسور، فردینان.(1387). درآمدی بر زبان‌شناسی همگانی. ترجمة کوروش صفوی. تهران: هرمس.
فورستر، ادوارد مورگان. (1369). جنبه‌های رمان. ترجمة ابراهیم یونسی. تهران: نگاه.
کوپا، فاطمه و عاطفه‌سادات موسوی. (1389). «تجزیه و تحلیل حکایاتی از کوش‌نامه بر اساس نظریّه ولادیمیر پراپ». مطالعات داستانی. ش 1. صص 103ـ122.
مارتین، والاس.(۱۳۸۲). نظریّه‌های روایت. ترجمة محمّد شهبا. تهران: انتشارات هرمس.
مکاریک، ایرنا ریما. (۱۳۸۳). دانشنامة ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: انتشارات آگه.
ــــــــــــــــــــــــ . (1386).ادبیّات داستانی. چ 5. تهران: سخن.
وراوینی، سعدالدّین. (۱۳۹۱). مرزبان‌نامه. به تصحیح خلیل خطیب‌رهبر. چ 17. تهران: انتشارات صفی‌علیشاه.
هارلند، ریچارد. (1385). درآمدی تاریخی بر نظریّة ادبی از افلاطون تا بارت. ترجمة گروه مترجمان زیر نظر شاپور جورکش. چ 2. تهران: چشمه.
Cuddon, J.A. (1984). A Dictionary of literary terms.America:Penguin.