مقایسة ساختار حکایت‌های حدیقةالحقیقه و شریعةالطّریقه با سرچشمه‌های آن حکایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه رازی

2 استاد دانشگاه رازی

3 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی

چکیده

مثنوی حدیقة‌الحقیقة سنایی، حکایات متعدّدی دارد که شاید اغلب آنها در آثار پیشینیان ادب فارسی و عربی نقل شده باشد. در این نوشتار به تحلیل و مطابقت تعدادی از حکایات حدیقه با سرچشمه‌های آن حکایات، در چهارچوب ساختار قصّه و حکایت پرداخته‌ایم. اینکه سنایی تا چه حد در اقتباس حکایات، ساختار پیشین آنها را حفظ کرده، چه نوآوری‌هایی داشته‌ است و نیز بررسی مشترکات و اختلافات آنها، از بحث‌های این نوشتار است. نتایج پژوهش نشان داد که سنایی در پرداخت شخصیّت‌ها، آنها را به شخصیّت‌های تیپیک بدون نام تغییر داده است و از آنها با الفاظ مردی، شخصی و ... نام می‌برد. سنایی در ساختار داستان‌ها با حفظ درونمایة اصلی، تغییراتی در عناصر داستان به وجود آورده‌ است. گفتگو از عناصر ثابت داستان‌های حدیقه است و گاه شاعر با همین عنصر داستانی، شخصیّت داستان را به مخاطب می‌شناساند. از ابتکارهای سنایی در این باب آن است که برخی از حکایاتی که وی آنها را مأخذ حکایت خود قرار داده، تنها یک خبر و در اغلب موارد، گفتگویی ساده در حدّ پرسش و پاسخی بدون پرداختن به حادثه و حادثه‌پردازی است. امّا او با واردکردن عناصر داستانی و ایجاد حادثه‌پردازی، آن حکایات را در ساختاری داستان‌گونه وارد می‌کند. در بیشتر حکایات، زاویة دید، دانای کلّ و راوی، خود سنایی است. سنایی جز در مواردی اندک، در زاویة دید حکایاتی که از آثار پیشین گرفته، تغییری ایجاد نکرده ‌است و اغلب برای ایجاز در حکایات، به زمان و مکان توجّه چندانی نداشته است و به‌ندرت در بعضی موارد مستقیماً به آنها اشاراتی کرده‌ است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A comparison of Hadighat Al-Hadighat and Shariat Al-Tarighat with the Sources of Narration

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Salemian 1
  • Vahid Sabzianpoor 2
  • Baharmast Shahini 3
چکیده [English]

Sanaee Ghaznavi is the great Iranian poet who lived in the second half of fifth century and the first of sixth century. Sanaee’s Hadighat Al Hadighat includes narrations which had already been presented in the previous Persian and Arabic literary works. This study tries to analyze and compare some narrations of Hadighat Al Hadighat with their original sources in the form of story. The study also aims at exploring the degree of adaptation and innovation in the work of Sanaee. Furthermore, the study has taken into consideration the common and different features of Sanaee’s work and the original sources. The results of study show that Sanaee has changed the characters into typical nameless ones who are called ‘a man’, ‘a person’, etc. Although Sanaee has changed the story elements, he has saved the main themes and subjects of the original stories. Conversation is one of recurrent elements in Hadighat stories, where by the poet presents the characters to the readers. One of Sanaee’s innovations is that he has expanded some short conversations to real narrations through adding some story elements to them. As for the point of view, Sanaee himself is the omniscient narrator of his stories. Sanaee has not changed the point of view of the adapted works, except for few of them. Because of brevity, he has not been concerned with the settings of his narrations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narration
  • Story-Telling
  • Sanaee
  • Hadighat Al-Hadighat va Shariat Al-Tarighat

مراجع

ابوحیّان توحیدی، علیّ‌بن محمّد. (بی‌تا). المقابسات. تحقیق حسن سندوبی. قاهره: المطبعة الرّحمانیّة.
اخوّت، احمد. (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.
پاینده، حسین. (1368). «اهمّیّت زاویة دید در داستان کوتاه». کیهان فرهنگی. ش 64. صص56ـ58.
تولان، مایکل. جی. (1383). درآمدی نقّادانه ـ زبان‌شناختی بر روایت. ترجمة ابوالفضل حرّی. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
جاحظ، عمربن بحر. (1386). تاج، آیین کشورداری در ایران و اسلام. تهران: آشیانة کتاب.
حدّادی، الهام. (1388). «رویکردی روایت‌شناختی به داستان دو دنیا اثر گلی ترقّی». فصلنامة نقد ادبی. س 1. ش 5. صص 41ـ72.
حیدرزاده سردورود، حسین. (1389). بررسی تصرّفات مولانا در حکایات صوفیّه. پایان‌نامة دکتری به راهنمایی ناصر نیکوبخت. تهران: دانشگاه تربیت مدرّس.
ذوالفقاری، محسن و حسین نوین. (1392). «نقد و تحلیل ساختار حکایات در حدیقة سنایی». سنایی‌پژوهی (مجموعه‌مقالات همایش بین‌المللی حکیم سنایی). به کوشش مریم حسینی. چ 1. تهران: دانشگاه الزّهراء و خانة کتاب. صص 285ـ301.
رفاهی‌بخش، زینب و سارا کشوری. (1388). «بررسی عناصر داستانی در حکایات مینیمالیستی حدیقه». مجموعه‌مقالات همایش بین‌المللی حکیم سنایی. به کوشش مریم حسینی. تهران: دانشگاه الزّهراء. صص 302ـ 312.
زمخشری، جارالله محمود. (1410ق.). ربیع‌الأبرار و نصوص‌الأخیار. تحقیق عبدالأمیر مهنّا. بیروت: مؤسّسة علمی للمطبوعات.
سالمیان، غلامرضا. (1386). کتاب‌شناسی توصیفی سنایی غزنوی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سنایی غزنوی، مجدودبن آدم. (1359). حدیقةالحقیقه و طریقة‌الشّریعه. به اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1354). دیوان. به اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی. تهران: کتابخانة سنایی.
سیگر، لیندا. (1380). خلق شخصیّت‌های ماندگار. ترجمة عبّاس اکبری. تهران: انتشارات سروش.
شاهینی، بهارمست. (1393). رابطة بینامتنی حکایت‌های مثنوی‌های سنایی با متون پیش از آن. پایان‌نامة کارشناسی ارشد به راهنمایی غلامرضا سالمیان. کرمانشاه: دانشگاه رازی.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1372). تازیانه‌های سلوک. تهران: انتشارات آگاه.
صنعتی‌نیا، فاطمه. (1369). مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی‌های عطار. تهران: انتشارات زوّار.
طغیانی، اسحاق و مریم حیدری. (1391). «جنبه‌های تعلیمی مثنوی حدیقة سنایی». پژوهشنامة ادبیّات تعلیمی (پژوهشنامة زبان و ادبیّات فارسی). س 4. ش 15. صص 1ـ24.
عامری، محمّدبن یوسف. (1336). سعادة والإسعاد. به اهتمام مجتبی مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
عنصرالمعالی، کیکاووس. (1378). قابوس‌نامه. به اهتمام غلامحسین یوسفی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
غزّالی، محمّدبن محمّد. (1386). احیاء علوم الدّین. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1383). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1429). التبر المسبوک فی نصیحة الملوک. تحقیق هیثم خلیفة طعیمی. بیروت: المکتبة العصریّة.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1317). نصیحة الملوک. مقدّمه، تصحیح و حاشیة جلال همایی. تهران: چاپخانة مجلس.
فرّخ‌نیا، مهین‌دخت. (1389). «ساختار داستانی حکایت‌ها در حدیقة سنایی». کاوش‌نامه. ش 21. صص 39ـ60.
کریمی، امیربانو. (1374). خلاصة حدیقة حکیم سنایی غزنوی. تهران: زوّار.
محسنی گردکوهی، فاطمه. (1384). مآخذ قصص و تمثیلات حدیقة‌الحدیقة سنایی غزنوی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد به راهنمایی علی‌محمّد مؤذّنی. کرج: دانشگاه آزاد اسلامی.
مدرّس رضوی، محمّدتقی. (1344). تعلیقات حدیقة سنایی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مکوئیلان، مارتین. (1388). گزیدة مقالات روایت. ترجمه فتّاح محمّدی. تهران: مینوی خرد.
میبدی، احمدبن محمّد. (1371). کشف الأسرار و عدّة الأبرار. تهران: انتشارات امیرکبیر.
میرصادقی، جمال. (1390). ادبیّات داستانی. چ 6. تهران: انتشارات سخن.
ــــــــــــــــــــ . (1388). عناصر داستان. چ 6. تهران: انتشارات سخن.
نصیری‌ جامی، حسن. (1387). «مأخذی نویافته بر تمثیلی کهن». فصلنامة تخصّصی ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. ش 17. صص 109ـ125.
نظام‌الملک طوسی، حسن‌بن علی. (1378). سیاست‌نامه. به اهتمام هیوبرت دارک. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
متن پژوهی ادبی
دوره 20، شماره 69
آذر 1395
صفحه 99-127

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار