سیمای کودکان کار در آثار داستانی کودک و نوجوان فارسی پس از انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان

2 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد ادبیات کودک و نوجوان از دانشگاه هرمزگان

چکیده

داستان‌های کودک و نوجوان، به طور عام و داستان‌های کودکان کار و خیابانی، به طور خاص، با فراهم آوردن زمینه و فضای تخیلی، به مخاطبان خود این امکان را می‌دهند تا ضمن هم‌ذات‌پنداری و همانندسازی با شخصیت‌های داستان، به وجهی خیالی، اما معرفت‌شناسانه، ماجراها و کشمکش‌های گاه ناخوشایند زندگی را نیز تجربه کنند و افق دیدشان را گسترش بخشند. از سویی، دقت‌نظر در شیوة تحلیل و جهت‌گیری‌های متون داستانی به مقولة کار کودکان، روشنگر دگرگونی ذهنیت یا الگوهای گفتمانی مربوط به کار کودک در گذر زمان، خواهد بود. در این مقاله که به شیوة تحلیل محتوای کیفی، بیش از پنجاه رمان و مجموعه‌داستان با نگاهی جامعه‌شناسانه بررسی شده‌است،کوشیده‌ایم تا به این پرسش بنیادین پاسخ گوییم که داستان کودک و نوجوان ایران پس از انقلاب اسلامی در گسترة چندین دهه نسبت به کار کودک و زندگی کودکان کار و خیابان چه الگوها و دیدگاه‌هایی را فرانموده‌است. یافتة نهایی پژوهش به‌اجمال نشان می‌دهد که نگاه به کار کودک در جهان سنتی و روستایی داستان، به مثابة عنصری مثبت و مرحله‌ای برای تشرف او به بزرگسالی، و در فضای شهری و صنعتی در حکم مقوله‌ای از جنس استثمار و تعرض به حقوق کودک است. این دگرگونی با تحولات اجتماعی ایران و جایگزینی اقتصاد عمدتاً دهقانی با اقتصاد صنعتی هم‌نوایی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Representation of Labor Children in the Post-Islamic Revolution Persian Children Fiction

نویسندگان [English]

  • Faramarz Khojasteh 1
  • Atefeh Jamali 1
  • Maryam Zobeidy 2
چکیده [English]

Children and adolescents’ stories in general and street and labor children's stories in particular, via providing an imaginary context, make it possible for the readers not only to empathize with the stories’ characters, but also experience the unpleasant struggles of life in an epistemological manner and expand their life horizon. On the other hand, a meticulous analysis of the orientation toward child labor presented in children’s literature clarifies the changes to mentalities and discourse patterns about this issue over time. This paper was an attempt to find how the phenomenon of child labor has been presented in Post-Islamic children’s Persian fiction. To do so, the content of more than fifty novels and short story collections are analyzed based on sociological approaches. The findings showed that in the traditional and rural areas, child labor is considered as a positive element or stage for adulthood preparation. On the contrary, in the urban and industrial spaces, child labor is regarded as an act of exploitation and assault on the child rights. This transformation coincides with social developments and healthcare services and replacement of agrarian economy by industrial economy.

آزادی‌خواه، محمدعلی. (1358). مرادو. تهران: لوح.
آقامیری، رضا. (1358). من فالانژ نیستم. تهران: نوباوه.
اکبرپور، احمدرضا. (1382). من نوکر بابا نیستم!. تهران: افق.
برآبادی، محمود. (1357). آتش زیر خاکستر. تهران: چاپخش.
ـــــــــــــــــــــ . (1360). بالایی‌ها و پایینی‌ها. تهران: کانون دانش‌آموزان ایران.
پریرخ، مهری و زهرا امجدی. (1385). «داستان همچون ابزاری برای کمک به کودکان و نوجوانان در مقابله با مشکلات» (بررسی داستان‌های کودکان با رویکرد کتاب درمانی). پژوهشنامة ادبیات کودک و نوجوان. ش 47. صص 49ـ 68.
پورمحمد، محمدرضا. (1380). پسر چرم‌فروش. مشهد: به‌نشر (پروانه).
درویشیان، علی اشرف. (1357).  فصل نان. تهران: شباهنگ.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1357). گل‌طلا و کلش قرمز. تهران: شبگیر.
دادور، محمدعلی. (1358). پشت دیوار کاهگلی. تهران: پویش.
حسن‌زاده، فرهاد. (1376).انگشت مجسمه. تهران: حوزه هنری.
ـــــــــــــــــــــ . (1375). بزرگ‌ترین خط‌کش دنیا. تهران: حوزه هنری.
ـــــــــــــــــــــ . (1374). عشق و آینه. تهران: پیدایش.
ـــــــــــــــــــــ . (1373). گاه روشن گاه تاریک. تهران: حوزه هنری.
ـــــــــــــــــــــ . (1373).ماروپله. تهران: سروش.
حنیف، محمد. (1385). برف‌ها آب می‌شوند. تهران: مدرسه.
جهانگیریان، عباس. (1373).شازده کدو. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
خانیان، جمشید. (1386). طبقة هفتم غربی. تهران: افق.
خداجو، فروزنده. (1362). جوراب پشمی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
رحمانی، علی‌اکبر. (1360). در انتظار طلوع. تهران: سبز.
سجادی، محمدعلی. (1358). روزنامة آخرین خبر. تهران: ققنوس.
سلیمانی، نقی. (1374). کارآگاه بچه‌ها. تهران: قدیانی.
شاه‌آبادی، حمیدرضا. (1386). لالایی برای دختر مرده. تهران: افق.
طاهری قندهاری و همکاران. (1374). کتاب‌شناسی توصیفی کتاب‌های کودکان و نوجوانان (1357ـ1371). 2 ج. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
عزیزی، محمد. (1357). گوشفیل. تهران: احیاء.
عفت‌پیشه، اسدالله (اکبر درویش). (1360). باید دوباره از ریشه رویید. قم: محمد.
عقدائی، فریدون. (1359). قیمت بابات چنده!. تهران: سبز.
علی‌پور، منوچهر. (1380). آشنایی با ادبیات کودکان. چ 2. تهران: تیرگان.
عموزاده خلیلی، فریدون. (1374). دو خرمای نارس. تهران: قدیانی (بنفشه).
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1362). سفر به شهر سلیمان. تهران: امین کبیر (شکوفه).
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1362). سه ماه تعطیلی. تهران: حوزه هنری.
غفارزادگان، داوود. (1373). سایه‌ها و شب دراز. تهران: مدرسه.
ـــــــــــــــــــــ . (1371). کبوترها در قفس به دنیا می‌آیند. تهران: سروش.
قاضی‌نور، قدسی. (1357). تعمیرگاه. تهران: روزبهان.
قانع زهرایی، حسن. (1359).بچه‌های کوره‌پزخانه. تهران: چکیده.
کاشفی خوانساری، سیدعلی و زهرا شیرازی. (1379). چهره‌های ادبیات کودکان و نوجوانان 13.محمدرضا یوسفی. تهران: روزگار.
کیانپور، حسین. (1369).  بالای کوه. تهران: پیام آزادی.
گلابدره‌ای، محمود. (1360). اسماعیل اسماعیل. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
مانکس، کارل. (1386)‌. سرمایه: نقدی بر اقتصاد سیاسی.ج 1. ترجمة حسن مرتضوی. تهران: آگاه.
مرادی کرمانی، هوشنگ. (1358). بچه‌های قالی‌بافخانه. تهران: معین.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (1359). مشت بر پوست. تهران: معین.
نامدار، حسن. (1367). قنات که آواز نخواند. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
نورتون، دونا و ساندرا نورتون. (1382). شناخت ادبیات کودکان: گونه‌ها و کاربردها از روزن چشم کودک. ترجمة منصوره راعی و دیگران. تهران: قلمرو.
وامقی، مروئه و همکاران. (1390). «مرور نظام‌مند مطالعات کودکان خیابانی در دهة  اخیر در ایران: عوامل خانوادگی مرتبط و پیامدهای خیابانی شدن کودکان».علوم اجتماعی. ش 3. صص 134ـ 165.
هاشمی، عباس. (1358). اعتصاب بچه‌ها در کارخانه کبریت‌سازی. تهران: شباهنگ.
هیمل‌ویت، سوزان. (1388).فرهنگ‌نامة اندیشة مارکسیستی. به کوشش: تام باتامور و دیگران. ترجمة اکبر معصوم‌بیگی. تهران: بازتاب‌نگار.
یوسفی، محمدرضا. (1386). بچه‌های خاک. تهران: افق.
ــــــــــــــــــــــــ . (1388). پرپر و مرغ دریا. تهران: مدرسه.
ــــــــــــــــــــــــ . (1380). دوچرخة سبز. مشهد: به‌نشر (پروانه).
ــــــــــــــــــــــــ . (1374). خواب یک ستاره. تهران: امیرکبیر (شکوفه).
ــــــــــــــــــــــــ . (1375). ستاره‌ای برای من. تهران: نقطه.
ــــــــــــــــــــــــ . (1375). ستاره‌ای به نام غول. 2 ج. تهران: قدیانی (بنفشه).
ــــــــــــــــــــــــ . (1374). شالیزار سبز. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ــــــــــــــــــــــــ . (1379). قلمزن و راهزن. مشهد: به نشر.
ــــــــــــــــــــــــ . (1389). گرگ‌ها گریه نمی‌کنند. تهران: افق.
ــــــــــــــــــــــــ . (1384). هفت دختران آرزو. چ 2. تهران، سروش.