واکاوی برون‌متنی و درون‌متنی اشعار متعهّد شاملو در دهه‌های بیست و سی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه بیرجند

2 دانشیار دانشگاه بیرجند

چکیده

در دهه‌های بیست و سی خورشیدی، گفتمان ادبی متعهّد به چپ‌گرایی تا حدود زیادی در جامعة ادبی ایران فراگیر شد و شعر احمد شاملو نیز از این گفتمان تأثیر پذیرفت. در این مقاله کوشش شده ابتدا از منظری برون‌متنی و جامعه‌گرایانه، برخی از شاخص‌ترین شعرهای متعهّد شاملو در این دوران معرّفی و کیفیّت ایدئولوژیک و متعهّدانة آن شعرها تشریح شود و آنگاه در جستاری درون‌متنی و زبان‌گرایانه، و متّکی به آرای فرمالیستی، کیفیّت هنری و ادبی این اشعار تحلیل گردد. نتیجة این تحقیق که به شیوة توصیفی و تحلیل محتوا انجام شده است، نشان می‌دهد که از منظر برون‌متنی، شعر شاملو در این دوره با تعهّد به گفتمان چپ، به وصف رویدادهای سیاسی زمانه پرداخته است و همین تعهّد، دغدغه و انگیزة اصلی سرایش شعرهای شاملو شده است. از این رو، شاعر گاهی به‌صراحت و گاهی نمادین، به بازنمایی ایدئولوژیک در اشعار خود دست می‌زند و گفتمان چپ‌گرای مسلّط، با خوانش‌های سیاسی، شاملو و شعرش را بر قلّة توجّه مخاطبان قرار می‌دهد. همچنین، از منظر درون‌متنی و زبانگرایانه، اشعار متعهّد شاملو با رویکرد غالب تأکید پیام بر مخاطب و موضوع، به زبان ارجاعی و ترغیبی نزدیک می‌شوند و بیشتر بر جنبة روایی عینی و رئالیستی تکیه می‌کنند و طبیعتاً از «ادبیّت» دور می‌شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Intertextual and Intratextual Analyses of Shamloo’s Committed Poems of the Twenties and Thirties

نویسندگان [English]

  • Mostafa Malekpaeen 1
  • Mohammad Behnamfar 2
  • Aliakbar Samkhaniani 2
  • Seyyed Mehdi Rahimi 2
چکیده [English]

In the decades twenties and thirties, the literary discourse committed to the left wing spread to a large extent through the Iranian literary community. Similarly, Ahmad Shamloo’s poetry was greatly influenced by this discourse. This study was an attempt to investigate some of Shamloo’s noticeable poems from an intertextual and sociological perspectives for their ideological quality. Next, from an intratextual perspective and based on the formalist principles, his poems were studied for their artistic and literary quality. The study had a descriptive and content analysis research design. The intertextual analysis showed that Shamloo’s poetry was totally committed to the left wing describing the political events of the time. It was found that the left ideas were the main reasons why he wrote his poems. Accordingly, he has explicitly or symbolically reflected the left discourse in his poetry to gain the attention of his readers. As for the Intratextual analysis, the results showed that he has put the main emphasis on the audience and subject using a referential and persuasive discourse. He has also focused on concrete narrative and realistic aspects at the expense of the literary one

کلیدواژه‌ها [English]

  • Committed poem
  • Ahmad Shamloo
  • left wing
  • intertextual analysis
  • Intratextual analysis
آبراهامیان، یراوند. (1387). ایران بین دو انقلاب؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامی. ترجمة کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری و محسن مدیرشانه‌چی. چ 12. تهران: نشر مرکز.
آقاگل‌زاده، فردوس. (1386). «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیّات». ادب پژوهی. ش 1. بهار. صص 17ـ 28.
پاشایی، عسکری. (1378). نام همة شعرهای تو: زندگی و شعر احمد شاملو. ج 1و2. تهران: نشر ثالث.
پاینده، حسین. (1388). نقد ادبی و دموکراسی: جستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید. چ 2. تهران: نیلوفر.
پورنامداریان، تقی. (1381). سفر در مه: تأمّلی در شعر احمد شاملو. ویراست جدید. تهران: مؤسّسة انتشارات نگاه.
تلطّف، کامران. (1394). سیاست نوشتار (پژوهشی در شعر و داستان معاصر). ترجمة مهرک کمالی. تهران: نشر نامک.
حسین‌پور چافی، علی. (1390). جریان‌های شعری معاصر فارسی: از کودتا (1332) تا انقلاب (1357). چ 3. تهران: مؤسّسة انتشارات امیرکبیر.
حقوقی، محمّد. (1368). شعر زمان ما 1، احمد شاملو: شعر شاملو از آغاز تا امروز،شعرهای برگزیده، تفسیر و تحلیل موفّق‌ترین شعرها. چ 2. تهران: انتشارات نگاه.
خاتمی، احمد و مصطفی ملک‌پائین. (1391). «کهن‌گرایی در شعر شاملو». متن‌پژوهی ادبی. س 16. ش 51. فصل بهار. صص 97ـ 130.
درستی، احمد. (1381). شعر سیاسی در دورة پهلوی دوم. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
زرقانی، مهدی. (1391). چشم‌انداز شعر معاصر ایران: جریان‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم. چ 1. تحریر دوم. تهران: نشر ثالث.
سارتر، ژان پل. (1388). ادبیّات چیست؟. ترجمة ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی. چ 8. تهران: نیلوفر.
ــــــــــــــــ . (1389). اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر. ترجمة مصطفی رحیمی. چ 13. تهران: انتشارات نیلوفر.
شاملو، احمد. (1384). مجموعة آثار. دفتر یکم: شعرها. چ 6. تهران: مؤسّسة انتشارات نگاه.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1392). با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه‌های تحوّل شعر معاصر. چ 4. تهران: سخن.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1376). موسیقی شعر. چ 5. تهران: آگه.
صفایی، علی و علی علیزاده‌جوینی. (1393). «تحلیل گفتمان و گفتمان طنز در شعر حرف آخر شاملو». دوفصلنامة زبان و ادبیّات فارسی. س 22. ش 77. پاییز و زمستان. صص 133ـ 154.
صفوی، کورش. (1390).  از زبان‌شناسی به ادبیّات. ج1و2. چ 3. تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.
غلامحسین‌زاده، غلامحسین. (1380). سیر نقد شعر در ایران از مشروطه تا سال 1332ه.ش. تهران: روزنه.
فالر، راجر و همکاران. (1386).  زبان‌شناسی و نقد ادبی. ترجمة مریم خوزان و حسین پاینده. چ 3. تهران: نشر نی.
کریمی‌حکّاک، احمد. (1389). طلیعة تجدّد در شعر فارسی. ترجمة مسعود جعفری. چ 2. تهران: مروارید.
لنگرودی، شمس (محمّدتقی جواهری‌گیلانی). (1377). تاریخ تحلیلی شعر نو. ج 1 (چ 2) و جلد دوم (چ 1).تهران: نشر مرکز.
مختاری، محمّد. (1377). انسان در شعر معاصر. چ 2. تهران: انتشارات توس.
مسکوب، شاهرخ. (1368). «نگاهی به شعر متعهّد در دهه سی و چهل». ایران‌نامه. س 7. ش 4. پیاپی 28. صص555ـ 583.
معین، محمّد. (1390). فرهنگ فارسی. چ 3. تهران: انتشارات دبیر و بهزاد.
هامبلی، گاوین. (1388). «استبداد پهلوی؛ محمّدرضا پهلوی (1979ـ 1941)». تاریخ ایران کمبریج .ج 7. قسمت سوم، دورة پهلوی، ترجمة تیمور قادری. چ 1. تهران: انتشارات مهتاب. صص55ـ 132.
یخدانساز، نازیلا و ناصر علیزاده خیّاط. (1393). «کاربست اشکال هنجارگریزی در اشعار احمد شاملو». ادبیّات پارسی معاصر. س 4. ش 1. (پیاپی 9). فصل بهار. صص 105ـ 122.
Cuddon, J.A. (2006=1385). Dictionary of Literary Terms and Literary Theory. Tehran: Pennguin Books.
Dabashi, Hamid. (1985). »The Poetics of Politics: Commitment in Modern Persian LiteratureAuthor(s)«. Iranian Studies. Vol. 18. No. 2/4. Sociology of the Iranian Writer. Pp. 147-188.