از مباحث مهم عرفانی، اسرار رازهایی است که در شطحیات و سخنان متناقض نمای عرفای بزرگ مطرح گردیده است. برای دریافت بن مایههای پارادوکسهای هنری در زبان و بیان اهل تصوف، بهخصوص پارادوکسهای عرفانی (شطحیات)، باید به دنبال مبانی نظریای بود که بتواند اساس شطحیات عرفانی را تبیین و تفسیر نماید.
نگارندگان معتقدند تقابل ساحات وجودی آدمی در نگاه مولانا، اساس پارادوکسهای عرفانی را تشکیل میدهد؛ به همین خاطر ضمن طرح نظرهای گوناگون دربارهی توجیه شطحیات عرفانی، مبانی نظری اندیشه مولانا دراین مسئله، براساس نظریه تعدد مصادیق بررسی شده است.