نقد و بررسی داستانِ «آن پادشاه جهود که نصرانیان را می‌کُشت از بهر تعصّب» از مثنوی مولوی بر اساس رویکرد بینامتنیّت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شیراز

2 کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهید چمران، اهواز

چکیده

پیروان رویکرد بینامتنیّت معتقدند که هیچ متنی خودبسنده نیست و هر متن در آنِ واحد، هم بینامتنی از متون پیشین و هم بینامتنی برای متون بعدی است. در این جستار، ابتدا وجوه مختلف متن و بینامتنیّت تشریح شده است و آنگاه بر اساس این رویکرد، داستانی از «مثنوی معنوی» با عنوانِ «آن پادشاه جهود که نصرانیان را می‌کُشت از بهر تعصّب» مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. با تحلیل این داستان، روشن شد که چنان‌که پیروان رویکرد بینامتنیّت تأکید کرده‌اند که هیچ متنی اصیل نیست، داستان مورد بحث در مثنوی نیز واگویه‌ای از متون متقدّم خود، از جمله «شغاد و رستم» در شاهنامه، «جزیمة‌الأبرش» در تاریخ بلعمی، «فیروز، شاه ایران و شاه هیطالیان» در تاریخ طبری و «بوم و زاغ» در کلیله و دمنه است؛ بدین ترتیب که در هر پنج داستان، بین دو سرزمین دشمنی پدید می‌آید و یک نفر از پادشاه می‌خواهد که او را در میان مردم خوار کند و مورد ضرب و شتم قرار دهد. آنگاه فردِ به‌ظاهر مطرود، به سپاه دشمن رو می‌آورد و با جلب اعتماد آنها موفّق می‌شود که دشمن را سخت شکست دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Intertextual Analysis of the Story of “The Jewish King who killed the Christians because of prejudice’’ from Masnavi

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Rezaei Dasht Arzhaneh 1
  • Mohammad Bijanzadeh 2
چکیده [English]

According to intertextuality approach, there is no self-sufficient text; but every text is intertextually related to its previous and following ones. In this study, first, different aspects of text and intertextuality were described, then, the Story of ‘The Jewish King who killed the Christians because of prejudice’ from Masnavi was analyzed from an intertextual perspective. As the proponents of intertextuality believe that there is no original text, the results of this study also showed that this story of Masnavi is a reflection of its earlier stories such as Shaghad and Rostam’ from Shahnameh, ‘Jazymat olabrsh’ from Balami's History, ‘Firouz, the king of Iran and Hytalyan’ from Tabari's History and ‘The owl and the crow’ from Kalileh and Demneh. In all of these five stories, there is enmity between two nations and one of the king's followers asks the king to beat him in front of people. The beat person succeeds to gain the enemy’s trust and finally defeat them hard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intertextuality
  • Masnavi
  • Shahnameh
  • Balami’s History
  • Tabari’s History
  • Kalileh and Demneh
آلن، گراهام. (1380). بینامتنیّت. ترجمة پیام یزدانجو. تهران: مرکز
احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن (نشانه شناسی و ساختار گرایی). تهران: مرکز
باقری، مهری. (1379). «حکایت مرد آویزان در چاه؛ بررسی پیشینة یکی از تمثیلات کلیله و دمنه». نشریّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش 175ـ176. صص 1ـ23.
بلعمی، محمّدبن محمّد. (1353). تاریخ بلعمی. تصحیح محمّدتقی بهار. به کوشش محمّد پروین گنابادی. ج 2. تهران: زوار
تودوروف، تزوتان. (1377). منطق گفتگویی میخائیل باختین. ترجمة داریوش کریمی. تهران: مرکز.
حسام‌پور، سعید. (1388). «بررسی تطبیقی ساختار داستان‌های شیر و گاو در کلیله و دمنه و افراسیاب و سیاوش در شاهنامه». بوستان ادب. ش 1. پیاپی 55/1. صص 73ـ89.
دری، زهرا. (1389). «مقایسة موضوعی کلیله و دمنه و حدیقة سنایی». پژوهشنامه زبان و ادبیّات فارسی. ش 8. صص 147ـ172.
دماوندی، مجتبی و دیگران. (1390). «مقایسة داستان سیاوش در شاهنامه با داستان شیر و گاو در کلیله و دمنه». مطالعات ایرانی. صص 111ـ130.
رضایی دشت‌ارژنه، محمود. (1382). «تطبیقی دو قصّة کهن کلیله و دمنه و مرزبان‌نامه». ادبیّات داستانی. ش 69. صص 66ـ69.
ــــــــــــــــــــــــــ . (1387). «نقد و تحلیل قصّه‌ای از مرزبان‌نامه بر اساس رویکرد بینامتنیّت». نقد ادبی. ش 3. صص 31ـ53.
سلدن، رامان و دیگران. (1384). راهنمای نظریّة ادبی معاصر. ترجمة عبّاس مخبر. تهران: طرح نو.
سورن، پیتر. (1387). تاریخ زبان‌شناسی. ترجمة علی‌محمّد حق‌شناس. تهران: سمت.
شمیسا، سیروس. (1378). نقد ادبی. تهران: فردوس.
صبّاغی، علی. (1391). «بررسی تطبیقی محورهای سه‌گانة بینامتنیّت ژنت و بخش‌هایی از نظریّة بلاغت اسلامی». پژوهش‌های ادبی. س 9. ش 38. صص 59ـ71.
طبری، محمّدبن جریر. (1352). تاریخ طبری. ترجمة ابولقاسم پاینده. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
قوام، ابوالقاسم و دیگران. (1390). «بررسی تطبیقی شخصیّت‌های قلعة حیوانات جورج اورول و باب شیر و گاو کلیله و دمنه». ادبیّات تطبیقی. ش5. صص 226ـ237.
کلیکز، مری. (1386). نظریّة ادبی. ترجمة جلال سخنور و همکاران. تهران: اختران.
گرجی، مصطفی و دیگران. (1389). «بررسی و تحلیل مثنوی طاقدیس و میزان تأثّر آن از مثنوی معنوی». کتاب ماه ادبیّات. ش 42. صص 12ـ21.
گلی، احمد و دیگران. (1393). «تأمّلی بر روایت کُردی شمقال و رستم، و مقایسة آن با داستان رستم و شغاد». دوفصلنامة ادبیّات و فرهنگ عامه. س 2. ش 4. صص 83ـ107.
گودرزی منفرد، شهرام (1387). «پیرمرد کلیله و دمنه و کاستاندا». زبان و ادبیّات فارسی. ش 57. صص 26ـ28.
مدرّسی، فاطمه. (1390). فرهنگ توصیفی و نظریّه‌های ادبی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مکاریک، ایرنا ریما. (1385). دانشنامة نظریّه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: آگه.
منشی، ابوالمعالی نصرالله. (1373). کلیله و دمنه. به تصحیح و توضیح مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر.
مولوی بلخی، جلال‌الدّین محمّد. (1376). مثنوی معنوی. بر اساس نسخة رینولد نیکلسون. تهران: ققنوس.
نامور مطلق، بهمن. (1394). درآمدی بر بینامتنیّت، نظریّه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.
ندا، طه. (1387). ادبیّات تطبیقی. ترجمة هادی نظری مقدّم. تهران: نی.
نعمت، خلیل و دیگران. (1390). «بررسی بینامتنیّت در نقیضه و پیام‌های بازرگانی». فصلنامه پژوهشی زبان و ادبیّات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج. س 3. ش 8. صص 115ـ128.
ویکلی، کریستین. (1384). «وابستگی متون، تعامل متون». پژوهشنامة ادبیّات کودک و نوجوان. ترجمة طاهر آدینه‌پور. ش 28. صص 4ـ11.
Barthes, Roland. (1981).“Theory of the text”. Young. Vol 6. Pp.31-47.
____________ . (1977). Image - Music -Text. Selected and Trans by Stephen Heat. New York: Hill and Wang.
Bloom, Harold. (1973). The anxiety of influence: A theory of poetry. Oxford: Oxford University Press.
Neil, H. (1987). Writings on Art and Literature by Sigmund Freud. Foreword by Standford University Press.
Assiter, A. (1984). “Althusser and structuralism”. The British journal of sociology. Vol. 35. No. 2. Blackwell publishing.
Saussure, Ferdinand de. (1983). Course in General Linguistics. Translated by Roy Harris. London: Duckworth.