طرح روایات مکاشفه‌های صوفیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین، ایران

چکیده

نقطة مشترک نظریات روایت‌شناسان ساختگرا این است که در تحلیل یک گونة روایی، به ‌جای تحلیل جزءجزء عناصر بر پایة بلاغت کهن، می‌توان آن را به‌ مثابة یک ساختار نظام‌مند دید که تمام اجزای آن ارتباطی درونی با یکدیگر دارند. «پیرنگ» یا «طرح» یا همان «توالی رخدادها»، مهم‌ترین عنصری است که نسل اول و دوم روایت‌شناسان هردو بدان اهتمام ویژه‌ای داشته‌اند، با این تفاوت که نسل اول بیشتر بر توالی علّی ‌و معلولی رخدادهای روایت تأکید کرده‌اند و نسل دوم، به‌ویژه ریمون کنان، توالی زمانی را نیز بر توالی علّی ‌و معلولی رخدادها افزوده‌اند. در این مقاله، با بررسی 300 روایت از مکاشفات عرفا از مجموع 30 کتاب عرفانی قرن چهارم تا هفتم، مشخّص شده که ترکیب رخدادها در این روایات، هرچند در ظاهر تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند، اما از الگوهای نسبتاً محدودی پیروی می‌کنند. این پژوهش نشان می‌دهد که علاوه بر مکاشفاتی که بر اساس توالی علّی‌ و معلولی یا زمانی روایت شده‌اند، در مواردی به نمونة روایاتی برمی‌خوریم که هیچ‌ یک از توالی‌های مذکور در آن‌ها به چشم نمی‌خورد. در این گونه روایات، فقط لحظه‌ای ناب از دریافت‌های صاحب‌ مکاشفه به‌ صورت کاملاً موجز روایت شده‌است که این دسته از مکاشفات را با الهام از نام نوعی داستان کوتاه در فرانسه، مکاشفات «کوتاه ـ لحظه‌ای» نامیده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Plot of Suffi's Revelations

نویسندگان [English]

  • mahsa rone 1
  • Mohammad Shafi Saffari 2
چکیده [English]

What structuralist narratologists have in common is that, instead of analyzing the actants of a literary genre based on traditional rhetoric, they analyze a literary genre as a systematic structure whose actants have internal links together. The plot or the sequence of events is the most significant element that both the first and the second generation of Narratologists have considered attentively. Although the first generation emphasizes on causative and effective sequence, the second generation, especially, Raymon Kenon, has also added the periodic sequence to that. The present study aimed at considering 300 Sufis’ revelations selected from 30 mystical prose from the 4th to the 7th Century. It was found that even though the combination of events had numerous superficial differences, they followed few similar patterns. The results also showed that, in addition to the causative or periodic relevance, the revelations had another kind of sequence whereby a unique moment of the mystic’s incoming is briefly narrated. These kinds of revelations are highly inspired by a type of French story which is called “Nouvelle - instant” revelation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystical revelation
  • Narratology
  • structuralism
  • plot of revelation

مراجع

آدام، ژان میشل و فرانسواز رواز. (1383). تحلیل انواع داستان. ترجمة آذین حسین‌زاده و کتایون شهپرراد. تهران: قطره.
احمدی، بابک. (1372). ساختار و تأویل متن (نشانه‌شناسی و ساختارگرایی). 2 ج. چ 2. تهران: نشرمرکز.
اخوت، احمد. (1371)، دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.
ارسطو. (1343). فن شعر. ترجمة عبدالحسین زرین‌کوب. چ 2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ارنست، کارل. (1383). روزبهان بقلی: تجربة عرفانی و شطح ولایت در تصوّف ایرانی. ترجمه، توضیحات و تعلیقات کورس دیوسالار. تهران: امیرکبیر.
اسکولز، رابرت. (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمة فرزانه طاهری. چ 2. تهران: آگه.
انصاری، عبدالله. (1362). طبقات‌الصّوفیه. به تصحیح محمدسرور مولائی. تهران: توس.
پراپ، ولادیمیر. (1368). ریخت‌شناسی قصه. ترجمة م.کاشیگر. بی‌جا: نشر روز.
تبریزی، شمس‌الدّین محمّد. (1369). مقالات. تصحیح و تعلیق محمّدعلی موحّد. تهران: خوارزمی.
تودوروف، تزوتان. (1388). بوطیقای نثر: پژوهش‌هایی نو دربارة حکایت. ترجمة انوشیروان گنجی‌پور. تهران: نشر نی.
تولان، مایکل جی. (1383). درآمدی نقادانه ـ زبان‌شناختی بر روایت. ترجمة ابوالفضل حرّی. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
حق‌شناس، علی‌محمد و پگاه خدیش. (1387). «یافته‌های نو در ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی ایرانی». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 186. صص 27ـ40.
خدیش، پگاه. (1389). «الگوهای ساختاری افسانه‌های سحرآمیز». نقد ادبی. ش 11ـ12. صص 171ـ184.
خرقانی، ابوالحسن. (1369). نورالعلوم. به‌کوشش عبدالرفیع حقیقت (رفیع). چ 5. تهران: بهجت.
روستا، سهیلا و احمد رضی. (1390). «نظام داستان‌پردازی در حکایت‌های کوتاه کشف‌المحجوب». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. س2. ش 4. صص 87ـ113.
ریمون کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمة ابوالفضل حرّی. تهران: نیلوفر.
سلدن، رامان و پیتر ویدوسون. (1377). راهنمای نظریة ادبی معاصر. ترجمة عباس مخبر. چ 2. تهران: طرح نو.
عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد. (1388). تذکرةالأولیاء. به تصحیح رینولد ا. نیکلسون. تهران: هرمس.
فرای، نورتروپ. (1379). رمز کل: کتاب مقدّس و ادبیات. ترجمة صالح حسینی. تهران: نیلوفر.
فورستر، ای. ام. (1357). جنبه‌های رمان. ترجمة ابراهیم یونسی. تهران: جیبی.
قشیری، عبدالکریم هوازن. (1361). ترجمة رسالة قشیریه. ترجمة ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. با تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 2. تهران: علمی و فرهنگی.
کالر، جاناتان. (1385). نظریة ادبی: معرفی بسیار مختصر. ترجمة فرزانه طاهری. چ 2. تهران: مرکز.
مارتین، والاس. (1389). نظریه‌های روایت. ترجمة محمد شهبا. چ 4. تهران: هرمس.
مکاریک، ایرنا ریما. (1390). دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. چ 4. تهران: آگه.
مک‌کی، رابرت. (1385). داستان. ترجمة محمد گذرآبادی. تهران: هرمس.
مولوی، جلال‌الدّین محمد. (1387). فیه‌مافیه (از گفتار مولانا جلال‌الدّین محمد مولوی). با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزّمان فروزانفر. چ 12. تهران: امیرکبیر.
نجم‌الدّین کبری، احمدبن‌عمر. (1388). نسیم جمال و دیباچة جلال. تصحیح فریتس مایر. ترجمه و توضیح قاسم انصاری. تهران: طهوری.
هجویری، ابوالحسن علی‌بن‌عثمان. (1384). کشف‌المحجوب. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. چ 2. تهران: سروش.
Cuddon, J.A. (1999). A Dictionary of Literary Terms & Literary Theory. 6th edit. London: Penguin Press.
متن پژوهی ادبی
دوره 21، شماره 74
بهمن 1396
صفحه 123-145

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار