اصول و قواعد تدوین فرهنگهای بسامدی و نظری به فرهنگهای بسامدی حافظ

فرهنگ بسامدی، که غریبان کنکور دانس (concordance) می نامند و با سوابق و تجارب چند قرنه (گویا از رنسانس به این سو) فرهنگهایی از این گونه برای هریک از متون شعری و نثری خود فراهم آورده اند و برای هرگونه پژوهشی که به نحوی به واژه ها و اصطلاحات مربوط می شود از آن سود می جویند، در ایران هنوز به قدر کافی شناخته و شناسانده نشده است و اهمیت و وسعت دامنۀ کاربرد آن حتی برای اغلب محققان مکثوف نیست. ما به لحاظ رعایت اختصار به تعاریفی کوتاه از این گونه فرهنگها اکتفا و علاقه مندان را برای اطلاع بیشتر به بعضی منابع که توضیحاتی کم و بیش مفید در این باب دارند ارجاع می کنیم. فرهنگ بسامدی- علی الاصول- فرهنگی است جامع و دقیق و شامل کلیۀ واژه های یک متن مشخص شعری یا نثری، اعم از واژه های بسیط و مرکب و عناصر فاموسی و دستوری بکار رفته در آن متن، همراه با ذکر تعداد کل استعمال هریک (= فرکانس= بسامد) و نشانی دقیق تک تک موارد استعمال در متن به ترتیب ظهور. حد و وظیفۀ اصلی چنین فرهنگی همین است و بس، بدون هیچ گونه توضیح اضافی و حتی معنی کردن، و نیز بدون هیچ الزامی در ذکر شاهد برای موارد استعمال. بنابراین، فرهنگ بسامدی در کل با عدد و رقم سروکار دارد و وظیفه اش در ذکر آمار و ارجاع به متن مبنا خلاصه می شود. این نوع فرهنگ را از نظر نحوه و هدف استفاده به دو دستۀ کلی می توان تقسیم کرد: دستۀ اول، که قسم محدود آن است، شامل یک فهرست الفبایی است که محل استعمال هر واژه را در متن نشان می دهد و در بعضی از آنها رقم فرکانس ذکر می شود و بعضی دیگر حتی فاقد آن است. این دسته بیشتر به درد یافت لغات در متن می خورد. دستۀ دوم، که فرهنگ بسامدی به مفهوم کامل کلمه است، حداقل دارای دو فهرست است: یکی برمبنای ترتیب الفبایی و دیگیر برااس ترتیب بسامدی یا عددی، یعنی از بالاترین تا پایین ترین تعداد استعمال همین دسته است که دارای اهمیت فراوان و فواید نامحدود در امور پژوهشی و سنجشی است و مورد نظر در این مقال.