نقد و بررسی سبک‌شناسانة شعر دورة بازگشت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران

چکیده

فرهنگ هر ملّتی از عناصر گوناگونی فراهم می‌آید، یکی از مهم‌ترین ارکان سازندة فرهنگ، شعر و ادب است که از اساطیر، مذهب، حوادث اجتماعی و تاریخی هر ملّت سرچشمه می‌گیرد و یکی از منابع شناخت تاریخ تمدّن ملل در قرون مختلف می‌باشد. آشنایی دقیق و انتقادی با تحوّل و تطوّر شعر در طول تاریخ، گامی مؤثّر در شناخت سرگذشت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه‌ای است. با آشنایی با تاریخ ادب و شعر می‌توان دریافت که آیا جامعه در حال پیشرفت و اعتلاست، یا در حال سکون است و یا اینکه سیر قهقرایی دارد. شعر فارسی در طول تاریخ هزار و دویست‌سالة خود، دچار تحوّلات و دگرگونی‌های مختلفی شده که عوامل بسیاری در این تطوّرها مؤثّر بوده‌اند. آنچه در این مقاله مطرح است، جستجوی بررسی میزان توفیق شاعرانی است که از سبک هندی روی برتافته، به تتبّع در آثار قدما پرداخته‌اند و اینکه تا چه اندازه‌ای توانسته‌اند از نفوذ سبک هندی خارج شوند، چه از نظر ترکیبات واژگانی و چه از لحاظ مضمون و محتوای شعر. با بررسی و مقایسة ویژگی‌های شعر شاعران خراسانی و بازگشت می‌توان گفت که تقلید، هرچند استادانه هم انجام بگیرد، باز هم ارزش اثر اصلی و ابتکاری را ندارد و در طول تاریخ، هیچ گاه مقلّدان یک هنرمند به اندازة خود او ارزش پیدا نکرده‌اند و آثار آنان مورد توجّه قرار نگرفته است. اصولاً تقلید از حالت سکون و ایستایی شخص و جامعة مقلّد حکایت می‌کند. قصد داریم تا با ذکر نمونه‌ها و داده‌های آماری دقیق، به میزان موفّقیّت یا شکست نسبی این تقلیدهای شاعرانه دست یابیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of the Poetic Style of the Restoration Period

نویسنده [English]

  • Gholamreza Mastali Parsa
چکیده [English]

The culture of every society comprises different parts. One of the most important constructive parts of each culture is literature or poetry which originates from the mythology, religion, and social/historical events. It is also one available source to explore the history of civilizations in different centuries. Having a deep knowledge of the change and development of the poetry over time is an effective step to recognize the political, social and cultural destiny of communities. With such a knowledge base, the relevant scholars can find out whether a society has progressed, regressed or hasn’t changed at all. Persian poetry has changed and developed during centuries in response to various political, social and cultural events. This study investigates the extent to which some Persian poets have been able to go beyond the common features of Indian style to adopt the style of ancient Persian poets in terms of word combinations, concepts and content. The comparison of the poetic features of Khorasani and Restoration periods show that even the most elaborate imitations of the ancient poets cannot be of the same value and originality. The imitators of great literary figures have never received the same amount of attention as the literary figures themselves. In fact, imitation is an indication of a static society where there is no room for innovation. This study, with use of statistical data, aims at exploring the extent to such imitators have successfully replicated the ancient literary masterpieces.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Restoration Period of literature
  • Khorasani style
  • Stylistics
  • Poetry
  • Critical analysis
آذر بیگدلی، لطفعلی. (1366). دیوان. به کوشش و اهتمام حسن سادات‌ناصری و غلامحسین بیگدلی. تهران: انتشارات جاویدان.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی. (1380). دستور زبان فارسی 2. چ 21. تهران: انتشارات فاطمی.
بهار، محمّدتقی. (1384). سبک‌شناسی. ج 1. چ 8. تهران: انتشارات امیرکبیر.
خاقانی شروانی، بدیل‌بن علی. (1385) دیوان. به کوشش ضیاءالدّین سجّادی. چ 8. تهران: انتشارات زوّار.
سپهر، جواد. (1388). بررسی ویژگی‌های زبانی شعر دورة بازگشت و مقایسة آن با شعر سبک خراسانی. پایانامة کارشناسی ارشد به راهنمایی غلامرضا مستعلی پارسا. تهران: دانشکدة زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علاّمه طباطبائی.
سپهر، محمّدتقی. (1351). براهین‌العجم. با حواشی و تعلیقات سیّدجعفر شهیدی. تهران: انتشارات فردوس.
سروش اصفهانی، محمّد علی خان. (1340). دیوان. با مقدمة جلال‌الدّین همایی. به اهتمام محمّدجعفر محجوب. تهران: امیرکبیر.
شمیسا، سیروس. (1380). آشنایی با عروض و قافیه. چ 17. تهران: انتشارات فردوس.
ـــــــــــــــ. . (1378). کلیّات سبک‌شناسی. چ 6. تهران: انتشارات فردوس.
صبا کاشانی، فتحعلی خان. (1341). دیوان. به تصحیح محمّدعلی نجاتی. تهران: شرکت حاج محمّدحسین اقبال و شرکاء.
فرّخی سیستانی، علیّ‌بن جولوغ. دیوان. به کوشش محمّد دبیرسیاقی. چ 4. تهران: کتاب‌فروشی زوّار.
قاآنی شیرازی، حبیب‌الله بن محمّد. دیوان. تصحیح و مقدّمه به قلم محمّدجعفر محجوب. تهران: چاپ موسوی.
محجوب، محمّدجعفر. (بی‌تا). سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: انتشارات فردوس.
منوچهری دامغانی، ابوالنّجم. (1385). دیوان. به اهتمام سیّد محمّد دبیرسیاقی. چ 6. تهران: انتشارات زوّار.
ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین. (1384). دیوان. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق. چ 6. تهران: مؤسّسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
وصال شیرازی، محمّدشفیع. (1378). دیوان. ج 1. به تصحیح و تنظیم محمود طاووسی. شیراز: انتشارات نوید شیراز.