تجلی آیین «قصه برداشتن» در ادبیات فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه لرستان

2 دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه لرستان، ایران

3 عضو هیآت علمی دانشگاه لرستان

چکیده

ادبیات در هر شکل و قالبی که باشد، بستری برای مفاهیم و سنت‌هایی است که روزگاری باور و اعتقاد مردمانی بوده‌است. یکی از مواردی که در ادبیات مورد توجه قرار گرفته‌است و به شیوه‌های مختلف بازتاب یافته، آیین دادخواهی است که نشان‌دهندة اهمیت آن در فرهنگ ایرانی است. «قصه برداشتن» یکی از مصادیق دادخواهی است که در متون ادبی بازتاب گسترده‌ای یافته‌است. علاوه بر توجه به جنبه‌های تاریخی، سیاسی و اجتماعی، می‌توان این آیین رااز منظر ادبی نیز بررسی کرد. «قصه برداشتن» مانند سایر سنت‌های ادبی و کنایات، قرن‌های متمادی پس از کهنه شدن، از رهگذر اشعار شاعران به حیات ادبی خود ادامه داده‌است. شاعران و نویسندگان از این آیین استفاده‌های سیاسی، تربیتی و ادبی مختلفی کرده‌اند. روزگاری برای نقد حاکمان و تشویق رعایا، گاهی برای اصلاح جامعه و گاهی نیز به عنوان مواد خام، خمیرمایة مضمون‌سازی‌های شاعرانه قرار گرفته‌است. در این مقاله، پس از بررسی ریشه‌های تاریخی «قصه برداشتن»، به چگونگی بازتاب آن در کلام شاعران اشاره شده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Manifestation of the Rite: "Complain Elevating" in Persian Literature

نویسندگان [English]

  • Ali Heidari 1
  • Maryam Yarahmadi 2
  • Mohammad Reza Hassani Jalilian 1
  • Ali Noori 3
1 Associate Professor of Persian Language and Literature at Lorestan University, Khorramabad, Iran
2 Ph.D. Student of Persian Language and Literature at Lorestan University, Khorramabad, Iran;
چکیده [English]

Literature, in any shapes and forms, is a base for concepts and rites which people have believed in over time. Lawsuit and pleading is one of the issues that has been discussed in literature and reflected in it in different styles. "Complain elevating" is one example of litigation that has been widely reflected in literature. In addition to historical, political and social aspects, this rite can be explored from a literary perspective. "Complain elevating" is a rite which has survived centuries, though superannuated by allusions and other literary and social traditions.Poets and writers have had political, educational and literary uses of this ritual. Consequently, it has been used for different poetic theme-makings such as a raw material, as a device to criticize rulers and encourage peasants, and as a device to reform the society. This paper aims at reviewing the historical roots of the rite and exploring the w3ay it is reflected in the words of poets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pleading
  • Complain elevating
  • Regnant
  • King
آقسرایی، محمودبن محمد. (1362). تاریخ سلاجقه. تصحیح عثمان توران. چ2. تهران: اساطیر.
ابن‌یمین، محمودبن یمین‌الدوله. (1379). آیین مردم هنری. به کوشش علی‌اصغر شریعت‌زاده. تهران: پاژینه.
اصفهانی، کمال‌الدین اسماعیل. (1307ق.). دیوان کمال‌الدین اسماعیل. چ 1. تهران: روزنه.
امین، سید حسن. (86ـ1385). «دادرسی در ایران باستان». مجلة افزار. س 6. ش 9. صص 72ـ75.
بادامچی، حسین. (1382). آغاز قانونگذاری تاریخ حقوق بین‌النهرین باستان. چ2. تهران: طرح نو.
بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1387). کلیات بیدل دهلوی. براساس نسخة خال‌محمد خسته و خلیل‌الله خلیلی). به کوشش فرید مرادی. چ 3. تهران: زوار.
بیهقی، ابوالفضل محمد. (1389). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض. چ 2. تهران: علم.
پژدو، زردشت بهرام. (1382). ارداویرافنامه. ویراستة دستور کیخسرو. با مقدمة کتایون مزداپور. تهران: توس.
تاریخ سیستان. (1314). تصحیح محمدتقی بهار. چ 1. تهران: کتابخانة زوّار.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد. (1368). تاریخ ثعالبی. ترجمة محمد فضائلی. چ 2. تهران: نقره.
جامی، عبدالرّحمن‌بن احمد. (1380). دیوان جامی. با مقدمه و اشرافِ محمد روشن. چ 3. تهران: نگاه.
جبلی، عبدالواسع. (1361). دیوان عبدالواسع جبلی. تصحیح ذبیح‌الله صفا. چ 3. تهران: امیرکبیر.
جوکار، نجف. (1390). «دادخواهی در بیابان یا تحلیل قصه‌های شکار در برخی از متون و منظومه‌های ادب فارسی تا قرن هفتم». بوستان ادب. س 3. ش 1 (پیاپی 7). صص 53ـ73.
جوینی، عطاملک. (1386). تاریخ جهانگشا. به اهتمام شاهرخ موسویان. چ 3. تهران: دستان.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1380). دیوان حافظ. بر اساس نسخة غنی‌ و قزوینی. به کوشش رضا کاکائی دهکردی. تهران: ققنوس.
حسن دهلوی، حسن بن علی. (1383). دیوان حسن دهلوی. به اهتمام احمد بهشتی شیرازی و حمیدرضا قلیچ‌خانی. چ 1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
نظام‌الملک طوسی، حسن بن‌ علی. (1373). سیاست‌نامه. به تصحیح عطاء‌الله تدین. چ 2. تهران: دانشگاه تهران.
خواجوی کرمانی، محمودبن علی. (1369). دیوان خواجوی کرمانی. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. چ 2. تهران: پاژنگ.
خیام، عمربن ابراهیم. (1312). نوروزنامه. با مقدمه و سعی مجتبی مینوی. چ 1. تهران: کتابخانه کاوه.
دبیران، حکیمه. (1346). «رسوم دادخواهی در نثر و شعر فارسی». مجلة کانون وکلا. ش 106. صص 80ـ92.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. چ2. تهران: دانشگاه تهران.
دهلوی، امیرخسرو. (1380). دیوان امیر خسرو دهلوی. به تصحیح اقبال صلاح‌الدین. با مقدمة محمد روشن. چ3. تهران: نگاه.
زرگری مرندی، داریوش. (1386). «نگرشی به شیوه‌های تظلم و دادخواهی در ایران (دادخواهی به شیوة کاغذین‌جامه)». مجلة حقوق: کانون وکلای داگستری. ش 7 و 8. صص 45ـ56.
سامی، علی. (بی‌تا). «دادرسی و قضاوت در ایران باستان عهد هخامنشی». بررسی‌های تاریخی. ش 1. س 6. صص 253ـ280.
سعدی شیرازی، مصلح‌بن عبدالله. (1369). کلیات سعدی. به کوشش محمدعلی فروغی. چ 1. تهران: امیرکبیر.
سیف فرغانی، سیف‌الدین محمد. (1364). دیوان سیف فرغانی. با مقدمه و تصحیح ذبیح‌الله صفا. چ 2. تهران: فردوسی.
شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات. ج 2. چ 1. تهران: فردوس.
صائب تبریزی، محمدعلی. (1383). دیوان صائب تبریزی. به‌کوشش محمد قهرمان. ج 5. چ 2. تهران: علمی و فرهنگی.
عابدی، محمود. (1388). «کاغذین‌جامه یا جامة کاغذین از آیین تا کلمه». فرهنگستان زبان و ادب فارسی. خبرنامة شمارة 8. صص1ـ8.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (1366). دیوان عطار نیشابوری. به اهتمام تقی تفضلی. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1359). الهی‌نامه. تصحیح هلموت ریتر. چ 1. تهران: توس.
عراقی، فخرالدین ابراهیم. (1382). کلیات عراقی. به تصحیح نسرین محتشم. چ 2. تهران: زوار.
فردوسی، ابوالقاسم. (1375). شاهنامه. نسخة فلورانس. به‌ قلم عزیزالله جوینی. ج 1. چ 1. تهران: دانشگاه تهران.
قربان‌پور، حجت. (1383). «جلوه‌های دادخواهی دهقان توس در شاهنامه». تاریخ‌پژوهی. س 21. ش 21. صص 72ـ84.
قمری آملی، سراج‌الدین. (1368). دیوان قمری آملی. به اهتمام یدالله شکری. چ 2. تهران: معین.
کلیم کاشانی، ابوطالب. (1376). کلیات کلیم کاشانی. تصحیح مهدی صدری. 2 ج. چ 1. تهران: همراه.
لاهیجی، عبدالرزاق‌بن علی. (1369). دیوان لاهیجی. تصحیح ابوالحسن پروین پریشان‌زاده. چ 1. تهران: علمی و فرهنگی.
محتشم کاشانی، علی‌بن احمد. (1378). کلیات محتشم کاشانی. به تصحیح مصطفی فیضی کاشانی. چ 1. تهران: حوزة هنری.
منوچهری دامغانی، احمدبن قوص. (1379). دیوان منوچهری دامغانی. به اهتمام محمد دبیر سیاقی. چ 3. تهران: زوار.
نظامی گنجوی، الیاس‌بن یوسف. (1378). گزیدة مخزن‌الأسرار از پنج گنج نظامی. تلخیص و مقدمة عبدالحمید آیتی. چ 7. تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1363). خسرو و شیرین. به تصحیح حسن وحید دستگردی. چ 2. تهران: علمی.
واثق عباسی، عبدالله و نسرین غلامی. (1390). «داد و دهش در شاهنامه». به کوشش منوچهر اکبری. مجموعه‌مقالات فردوسی‌پژوهی. صص 573ـ549.
وحشی بافقی، کمال‌الدین محمد. (1385). دیوان وحشی بافقی. به تصحیح حسین آذران. چ 8. تهران: پیمان.