بررسی ساختار ادب غنایی از دیدگاه زبانشناسی با تکیه بر نظریّة «نقش‌های زبانی یاکوبسن»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران

2 دانشیار دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران

3 استاد زبانشناسی دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران

چکیده

ادب غنایی یکی از گسترده‌ترین انواع ادبی است که هدف آن گزارش و بیان احساسات گوینده و در کنار آن، لذّت بخشیدن به مخاطب است. گویندة ادب غنایی می‌تواند از روش‌های مختلفی برای بیان «پیام غنایی» خود استفاده کند. آنچه در مقالة حاضر مطرح می‌شود، ارائة ابزارهایی برای طبقه‌بندی و تمایز ادب غنایی از دیگر انواع ادبی است. جامعیّت این ابزارها سبب کاربرد گستردة آنها شده است، به گونه‌ای که می‌توان آنها را در طبقه‌بندی دیگر انواع و گونه‌های ادبی نیز به کار برد. در این مقاله، با تکیه بر نظریّة یاکوبسن، دو روش برای بیان «پیام غنایی» ذکر شده است: 1ـ روش مستقیم «فرستنده‌مدار». 2ـ روش «غیرمستقیم فرستنده‌مدار». بر اساس دو روش مذکور، در روند برقراری ارتباط، از یک سو، می‌توان مخاطبی را مدّ نظر قرار داد و از سوی دیگر، می‌توان آن را نادیده گرفت. نتایج حاصل از پژوهش، بیانگر آن است که با استفاده از نظریّة «نقش‌های زبانی یاکوبسن» و ارائة ابزار «گوینده‌مدار» و «گیرنده‌مدار» بودن پیام و متن، می‌توان آثار غنایی را سبک‌شناسی کرد و بر اساس وجوه اشتراک حاصل از آثار، متون غنایی را از متون حماسی و تعلیمی جدا نمود و در یک طبقه قرار داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Structure of Lyrical Literature from a Linguistic Perspective based on Jacobson’s theory of Language Functions

نویسندگان [English]

  • Somayeh Aghababai 1
  • Nematolla Iranzadeh 2
  • Koorosh Safavi 3
چکیده [English]

Lyrical literature is one of the widest types of literature aiming at reporting and expressing the feelings of the speaker and giving joy to the audience. In this literary type, the speaker uses several techniques to convey their lyrical messages. There are some methods to distinguish lyrical literature from the other literary types. These methods are so comprehensive that they can be applied for the classification of other literary types and genres as well. With a focus on Jacobson’s theories, this study was an attempt to propose two of these methods to distinguish between lyrical and other types of literature. These two methods are called ‘Sender-oriented’ and ‘Receiver-oriented’. Based on these two methods, in the course of communication, it is possible to address an audience or ignore them. The findings of this study showed that it is possible to recognize and distinguish lyrical literature from epic and didactic ones through the application of Jacobson’s theory of language functions and the direct and indirect sender-oriented methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • lyric literary
  • language functions
  • Sender-oriented message
  • Receiver-oriented message
  • direct and indirect speech
اداره‌چی گیلانی، احمد. (1370). شاعران همعصر رودکی. چ 1. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
تمیم‌داری، احمد. (1379). کتاب ایران (تاریخ ادب پارسی، مکتب‌ها، دوره‌ها، سبک‌ها و انواع ادبی). تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
حافظ شیرازی، شمس‌الدّین محمّد. (1369). دیوان حافظ. به اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی. مقدّمه و کشف‌الأبیات رحیم‌ ذوالنّور. تهران: زوّار.
حاکمی، اسماعیل. (1364). «نگاهی گذرا بر شعر غنایی». در مجموعه مقالات گسترة تاریخ و ادبیّات. به اهتمام یعقوب آژند و دیگران. تهران: گستره.
دانشنامة ادب فارسی. (1376). «ادب تعلیمی». به سرپرستی حسن انوشه. تهران: سازمان نشر و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رزمجو، حسین. (1385). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.
رستگار فسایی، منصور. (1373). انواع شعر فارسی: مباحثی در صورت‌ها و معانی شعر کهن و نو فارسی. شیراز: نوید.
رفیعی، عادل و رضامراد صحرایی. (1392). زبان فارسی، زبان علم. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
زرقانی، سیّد مهدی. (1388). الف. «طرحی برای طبقه‌بندی انواع ادبی در دورة کلاسیک». پژوهش‌های ادبی. س 6. ش 24. صص 81ـ106.
ــــــــــــــــــــــــ . (1388). ب. تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. تهران: سخن.
زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1372). شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب. تهران: علمی.
سپهری، سهراب. (1387). هشت کتاب. تهران: طهوری.
سعدی شیرازی، مصلح‌الدّین. (1372). دیوان غزلیّات سعدی. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.
سنایی، مجدودبن آدم. (1386). غزل‌های حکیم سنایی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1388). دیوان سنایی. با مقدّمه، حواشی، فهرست و اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی. چ 7. تهران: سنایی.
شعیری، حمیدرضا و بیتا ترابی. (1391). «بررسی شرایط تولید و دریافت معنا در ارتباط گفتمانی». زبان پژوهی دانشگاه الزّهرا(س). س 3. ش 6.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1352). «انواع ادبی و شعر فارسی». خردو کوشش. ش11ـ12. صص 96ـ119.
شمیسا، سیروس. (1387). انواع ادبی. تهران: میترا.
صفوی، کورش. (1390). از زبانشناسی به ادبیّات. ج 1 (نظم). تهران: انتشارات سورة مهر (وابسته به حوزة هنری).
ـــــــــــــــــــــ . (1391). الف. آشنایی با زبانشناسی در مطالعات ادب فارسی. تهران: نشر علمی.
ـــــــــــــــــــــ . (1391). ب. نوشته‌های پراکنده؛ دفتر سوم: نگاهی به بسامد و بسامد نویسی. تهران: علمی.
عراقی، ابراهیم‌. (1386). کلّیّات. تصحیح و توضیح نسرین محتشم (خزاعی). چ 3. تهران: زوّار.
عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد. (1390). دیوان عطّار. چ13. تهران: علمی و فرهنگی.
فالر، راجر و دیگران. (1369). زبانشناسی و نقد ادبی. ترجمة مریم خوزان و حسین پاینده. تهران: نی.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1392). سبک‌شناسی، نظریّه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.
فرّخزاد، فروغ. (1377). دیوان فروغ فرخزاد. تهران: مروارید.
فرشیدورد، خسرو. (1363). دربارة ادبیّات و نقد ادبی. 2 ج. تهران: امیرکبیر.
کریمی مطهّر، جان‌الّه. (1386). تئوری ادبیّات. تهران: دانشگاه تهران.
محسنیان راد، مهدی. (1378). ارتباط‌شناسی. تهران: سروش.
مکاریک، ایرنا ریما. (1385). دانشنامة نظریّه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: آگه.
مولوی، جلال‌الدّین. (1392). گزیدة غزلیّات شمس. به کوشش محمّدرضا شفیعی کدکنی. تهران: امیر کبیر.
نظامی، الیاس‌بن یوسف. (1363). کلّیّات خمسة حکیم نظامی گنجوی. چ 2. تهران: علمی.
ولک، رنه و آوستین وارن. (1373). نظریّة ادبیّات. ترجمة ضیاء موحّد و پرویز مهاجر. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
هلیدی، مایکل و رقیّه حسن. (1393). زبان، بافت و متن: جنبه‌هایی از زبان در چشم‌اندازی اجتماعی ـ نشانه‌شناختی. ترجمة مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی. تهران: علمی.
Hebert, L. (2011). "The Functions of Language". In Louis Hébert (dir.). Signo, Rimouski (Quebec).
http://www.signosemio.com/jakobson/functions-of-language.asp
Jakobson, R. (1960). "Closing Statement: Linguistics and Poetics" Style in Language. T.A. Sebeok (Ed). Cambridge, Mass: M.I.T. Press. Pp. 350-357.