دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
16
52
2012
08
22
نقد جامعهشناختی رمان هزارخانه خواب و اختناق
7
36
FA
غلامحسین
غلامحسین زاده
دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
10.22054/ltr.2012.6576
نقد جامعهشناختی یکی از شیوههای کارآمد در نقد متون ادبی، بهخصوص رمان است. در این شیوه، ارتباط ساختار و محتوای رمان با وضعیت و دگرگونیهای جامعه و محیطی که در آن متولد شده است، کندوکاو میشود و چگونگی انعکاس و بازنمایی هنرمندانهی اجتماع در جهان تخیلی اثر ادبی، نقد و تحلیل میگردد. سابقهی اینگونه از پژوهش و بهکارگیری این شیوه در نقد رمان فارسی ایران، کارآیی نقد جامعهشناختی در نقد و بررسی رمان فارسی را ثابت کرده است. این مقاله میکوشد یکی از آثار برتر ادبیات داستانی فارسی افغانستان - رمان هزارخانه خواب و اختناق - نوشتهی عتیق رحیمی را به این شیوه، نقد و تحلیل کند. عتیق رحیمی، نویسندهای واقعگراست که در آثار خود، به سرنوشت پُررنج مردم افغانستان در چند دههی اخیر پرداخته است. رمان اجتماعی- سیاسی وی، هزارخانهی خواب و اختناق، علاوه بر انعکاس واقعیتهای وضع خفقانآور زندگی انسان در شهر کابل، بعد از کودتای کمونیستها در اواخر دههی پنجاه شمسی، پیامدهای آن اوضاع را نیز بازنموده است. روش تحقیق، تحلیلی- توصیفی و برپایهی چهارچوب نظری نقد جامعهشناختی استوار است. این تجربه نشان داد که رمان فارسی افغانستان، میتواند منظری برای شناخت ساختارهای جامعه افغانستان و مشکلات و گرفتاریهای آن بگشاید و مطالعات جامعهشناختی ادبیات فارسی را غنا بخشد.
نقد جامعهشناختی,رمان فارسی افغانستان,هزارخانه خواب و اختناق,عتیق رحیمی
https://ltr.atu.ac.ir/article_6576.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6576_6176a25f160a12b85607ed2896770596.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
16
52
2012
08
22
دلایل پیکرگردانی در داستانهای هزار و یک شب
37
64
FA
مریم
حسینی
0000-0001-6778-1188
دانشیار دانشگاه الزهرا
drhoseini@yahoo.com
10.22054/ltr.2012.6577
از موتیفهای رایج افسانهها و داستانهای کهن، پیکرگردانی (Metamorphosis) یا تغییر شکل ظاهری موجودات با استفاده از نیرویی ماوراءالطبیعی یا جادو است. بسیاری از پیکرگردانیها در داستانها حامل بار معنایی اسطورهای-روانشناختی هستند و تبیین آنها مستلزم گوش فرادادن به امواج «ناخودآگاهی جمعی» در ژرفای تاریک-روشنِ افسانهها است. در بررسی حکایتهای هزار و یک شب با گسترهی وسیعی از فرافکنیهای روان انسان در قالب موجودات و اشیاء مواجه هستیم که تا حدودی بیانگر اضطراب و آلام روح آدمی در مسیر زندگی است. کارکردهای مشترک پیکرگردانی در داستانهای هزار و یک شب را باید در شباهتهای بیرونی و کارکردهای غیرمشترک آن را در حقایق متفاوتی که شخص از آن آگاه میشود جستوجو کرد؛ حقایقی که به صورت مکاشفهوار موجب غلبه بر ترس، ایجاد حس پرستش و رسیدن به آگاهی قهرمان از ماهیت زمان و اندیشه و ناخودآگاهی میشود. دلایل به دست آمده برای پیکرگردانی در پژوهش حاضر، یافتههای حاصل از بررسی داستانهای هزار و یک شب با نگاهی رمزپردازانه است که در سه سطح داستانی، روانکاوی- فردی و تأویلهای رازآموزانه ظهور و بروز می-یابد. در این مقاله فرآیند فردیت به عنوان مهمترین عامل روانشناختی پیکرگردانی مورد بحث قرار میگیرد؛ همچنین میل به جاودانگی مهمترین عامل اسطورهایـ دینی، و طنز، پنهانکاری، سرگرمی و نیرنگ نیز از دلایل دیگر شگردهای داستانی دگردیسی است.
پیکرگردانی,هزار و یک شب,اساطیر,ناخودآگاه,میل به جاودانگی و وحدت
https://ltr.atu.ac.ir/article_6577.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6577_93e3cc16e91186db83fcccff760a5242.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
16
52
2012
08
22
تحلیل وجهی از زیباییشناسی سخن عرفانی: مطالعهی موردی سجع در نامههای عینالقضات
65
88
FA
رحیم
کوشش
استادیار دانشگاه ارومیه
10.22054/ltr.2012.6578
اراده و بیان هر نوع معنی، قالب مخصوص و کلام ویژه خود را میطلبد و مثلاً زبان شعر، غالباً، گویای مفاهیم و محتوای مربوط به نثر نیست. بنابراین، انتخاب نوع کلام با توجه به مقاصد و اهداف ادیب از تألیف و تصنیف، ضرورت تام و تمام دارد. استفاده از نثر موزون و مسجّع به عنوان کلامی مستقل در زبان و ادبیات فارسی، برای اولین بار در متون عرفانی رواج و شیوعی گسترده یافت. هدف از طرح این بحث، چرایی انتخاب این نوع کلام در متون عرفانی و به ویژه نامههای عینالقضات همدانی است؟ در واقع، جستار حاضر به بررسی مختصات سبکی نثر موزون از لحاظ لفظ، معنا، تناسب میان آن دو، موضوع و ادبیتِ کلام در نامههای قاضیمیپردازد و آن را بر اساس ویژگیهای این نوع کلام و مبتنی بر بلاغت، با استفاده از شیوه مطالعه کتابخانهای مورد نقد قرار میدهد. نتایج نشان میدهد که استفاده موردی نویسنده از نثر موزون و مسجع، بیشترین تأثیر را بر خواننده/ مخاطب دارد و در این میان برای ایجاد ارتباط بین عارف و سالک، این نوع نثر ادبی میتواند ایفاکننده بهترین نقش در نوع خود باشد و آنچه باعث میشود که نویسنده نتواند به تمامی از نثر موزون و مسجع بهره ببرد، انباشتگی و پراکندگی مطالبی است که در ذهن او حضوری پررنگ دارد.
نامههای عینالقضات همدانی,نثر موزون و مسجّع,فصاحت,بلاغت
https://ltr.atu.ac.ir/article_6578.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6578_24e0cf5f47b570e38b0fdabb52f51821.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
16
52
2012
08
22
زندگی خصوصی مولانا در لایههای پنهان نخستین داستان مثنوی
89
118
FA
قدرت الله
طاهری
0000000309285148
استادیار دانشگاه شهید بهشتی
ghodrat66@yahoo.com
10.22054/ltr.2012.6579
مقاله حاضر، خوانشی متفاوت از داستان نخست مثنوی به منظور بازجست انعکاس سایهوار زندگی خصوصی مولانا و ارتباطات اجتماعی وی با افراد مهم و تأثیرگذار در زندگی اوست. لذا ضمن تأیید و صحه گذاشتن بر قرائتها و تأویلات متعدّدی که تا کنون محقّقان برجستهی ایرانی و غیرایرانی از این داستان به عمل آوردهاند، داستان را در «بستر تاریخیِ» زندگی مولانا تحلیل خواهیم کرد. میدانیم مولوی خاطرات آشنایی و زندگی با شمس و پایان تراژیک این ارتباط را در فاصلهی طولانی بین غیاب شمس و آغاز سرایش مثنوی، در جهان عینیّت، علیرغم درگیری ذهنی شدید و مداوم با آن، به لایههای پنهان ذهن خویش میرانده و تنها با سرودن غزلهای جانسوز، آبی بر آتش درون میپاشیده است. به نظر میرسد خاطرات فروخفته، در نخستین گام روایتپردازی، از اعماق ناخودآگاه فردی وی به در آمده و خود را در لایههای پنهان روایت نشان داده است. مولانا در این داستان مانند رؤیابینی است که با عمل «جابهجایی»، «ادغام» و «فشرده سازی» ضمن این که مهمترین مقطع زندگی خود را گزارش میکند، پردهای چندلایه بر آن میافکند و تنها «سرّ دلبران»؛ یعنی حکایت حال خود و شمس تبریزی را در «حدیث دیگران»؛ یعنی روایت پادشاه، کنیزک، زرگر و طبیب الهی بازمیگوید. بنابراین، حکایتِ «نقد حال» خود را با شخصیّت «پادشاه»، شمس تبریزی را با «طبیب الهی»، کیمیاخاتون را با «کنیزک» و علاءالدّین محمّد را با «زرگر» بر مبنای اصل مشابهت، بازسازی میکند تا به صورت پوشیده از عملکرد خود در رابطه با شمس دفاع کرده باشد. زیرا علیرغم گذشت بیش از یک دهه از غیاب شمس، هنوز از عریانسازی و صراحت کلام هراسان است و سعی میکند با ترفندهای روایی بیش از آنکه پرده از حقیقت حال خود با شمس بر دارد، پردهایی ضخیم بر آن بیفکند.
مولوی,شمس تبریزی,مثنوی معنوی,داستان پادشاه و کنیزک,خوانش تاریخی
https://ltr.atu.ac.ir/article_6579.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6579_dc14a06c01d009b7798140160d921d02.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
16
52
2012
08
22
هبوط و حدوث روح در نگاه مولانا و ابنسینا
119
131
FA
ابراهیم
رحیمی
استادیار دانشگاه رازی کرمانشاه
ebrahimi200@yahoo.com
10.22054/ltr.2012.6580
از مهمترین مباحث مطرح در بین فلاسفه و عرفای اسلامی، اندیشه هبوط انسان از عالم ملکوت به عالم ملک و جهان ماده است. اندیشه هبوط انسان بر این اساس استوار است که انسان نخست در عالم برین در جوار رحمت حق بوده است و به خاطر گناهی، از بهشت عدن الهی به جهان ماده تبعید شده است. نگارنده در این مقاله حدوث و قدم روح و تجرد و بساطت آن را، از بن مایههای اصلی فلسفی اندیشه هبوط تلقی کرده و معتقد است فلاسفه و عرفای بزرگ در تبیین حدوث و قدم روح انسانی دچار نوعی تردید و سرگردانی بوده و در تحلیل آن دچار مشکل شدهاند. نگارنده، این حیرت و سرگردانی را در کلام ابنسینا، و مولانا به اجمال مورد بررسی قرار داده و مسأله چگونگی آفرینش روح و تجرد آن را اساس اندیشه هبوط انسان دانسته است.
هبوط,روح,اسارت,غربت انسان,حدوث و قدم
https://ltr.atu.ac.ir/article_6580.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6580_0d9bb8d276b1c6ac45fc0e324aa2b33b.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
16
52
2012
08
22
خاستگاه متناقضنمایی در سبک شخصی حافظ
132
160
FA
بتول
واعظ
0000-0001-7523-8513
استادیار دانشگاه علامه طباطبائی
batulvaez@yahoo.com
10.22054/ltr.2012.6581
زبان شعر، زبان تناقض است و این تناقض در هر دو ساحت صورت و معنی برای شعر اجتنابناپذیر است.این جستار در پی آن است تا این گونه تنشهای صوری- معنایی را در غزلیات حافظ مورد تحلیل قرار دهد.در بخش نخست مقاله، مختصری در باب پارادوکس و تعریف آن در شعر، آمده است.سپس در مورد ساخت تقابلهای دوگانه در مکتب ساختارگرایی اندکی بحث شده است.در بخش سوم تضادها و تقابلهای دوگانه در اشعار حافظ نشان داده شده و علاوه برآن، ساخت تقابلهای سهگانه و گاه چهارگانه نیز در نظام فکری حافظ و شعر او مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده است که در شعر حافظ یک تقابل کلی در مرکز شکل میگیرد و سپس تقابلهای دیگری بر گرد آن نظام چیده میشود. این گونه تقابلها در بیشتر مواقع به ساختی متناقضنما در سطح کلام منجر شده است که تنها با توجه به مخاطبان خاص و عام حافظ و نظام فکری آنها متناقض به نظر میرسد، حال آنکه در خاستگاه اندیشگی حافظ تناقضی وجود ندارد. این ویژگی در شعر حافظ تبدیل به سبک شخصی او شدهاست، زیرا حافظ متناقضنما را تنها به عنوان یک شگرد ادبی به کار نمیگیرد، بلکه تا سطح یک شیوه گفتمان در کلام از آن استفاده میکند. در بخش پایانی مقاله شیوهها و ابزارهای ایجاد ساختهای پارادوکسیکال و تنشهای صوری- معنایی مورد بررسی قرار گرفته است.
حافظ,تقابلهای دوگانه و سهگانه,پارادوکس,آیرونی,سبک شخصی
https://ltr.atu.ac.ir/article_6581.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6581_41ccc497f2085047366a6b00d687a296.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
16
52
2012
08
22
سرچشمههای جامی در داستانهای بهارستان
161
184
FA
وحید
سبزیان پور
دانشیار دانشگاه رازی کرمانشاه
10.22054/ltr.2012.6582
جامی شاعر، نویسنده، عارف و دانشمند نامدار سدهی نهم هجری دارای آثار متعدّد در نظم و نثر فارسی است. یکی از کتابهای ارزشمند او به نثر، بهارستان است که نویسنده، آن را به شیوهی گلستان سعدی نگاشته است. هرچند جامی مدّعی شده که حکایات بهارستان یا دستِ کم حکایات منظوم آن را از کسی نگرفته است و همگی آنها ساخته و پرداختهی قریحهی اوست1، امّا تتبّع در آثار پیشینیان، به ویژه منابع عربی، سرچشمههای حکایات بهارستان را آشکار میسازد. پرسمان بنیادی این نوشتار آن است که آیا جامی در داستانسرایی خویش، به منابع پیشین نظر داشته است یا خیر. بر این مبنا یک روضه از روضههای هشتگانهی بهارستان انتخاب و مآخذ حکایتهای آن در متون عربی پیش از جامی کاویده شد. در نتیجه ریشهی 21 داستان از 43 حکایت این روضه، یعنی تقریباَ نیمی از آن، در منابع پیشین شناسایی شد. به دیگر سخن میتوان ادّعا کرد که جامی همچنان که سنّت ادبی روزگار وی بوده است، در پردازش حکایتهای بهارستان به حکایتهای مندرج در آثار پیشینیان عنایت ویژه داشته و آبشخور بسیاری از حکایات وی، منابع عربی پیش از عهد وی بوده است.
جامی,بهارستان,نثر فارسی,منابع عربی
https://ltr.atu.ac.ir/article_6582.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6582_d8739e1cfe8e002399d06e6b814b390e.pdf