دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
تأملی در پیوند فکری مولوی و ابن عربی
1
30
FA
سیدحسن
امین
.
10.22054/ltr.2000.6215
مکتب عرفانی مولانای رومی از مکتب ابن عربی مستقل است. اثبات دیدار مولانا با ابن عربی در دمشق (در سالهای جوانی مولانا و پیری ابن عربی) و نیز دوستی و مصاحبت و مجالست مولانا با صدر قونوی (بزرگترین مروج و معلم تعالیم ابن عربی) در قونیه (در سالهای پایانی عمر این دو) یا اشتراک بعضی افکار، برای اثبات این که مولانا تحت تأثیر افکار ابن عربی واقع شده باشد، کافی نیست، زیرا: اولاً- دیدار مولانا با ابن عربی در دمشق، ملاقاتی گذرا نبوده است. ثانیاً- مصاحبت و مجالست مولانا با صدر قونوی در قونیه، در زمانی بوده است که مولانا خود، در تصوف و معارف صوفیه، به مرتبۀ کمال رسیده است و دارای استقلال نظر بوده است. ثالثاً- شیوۀ سیر و سلوک طریقتی مولانا، پس از رسیدن به شمس تبریزی او را از مکتب اسلاف خود و مشایخ سلف او (یعنی پدرش بهاء الدین ولد سلطان العلماء بلخی و نیز جانشین پدرش برهان الدین ترمذی و دیگران) جدا کرد. مولانا با بیان ساده و فشرده در قالب داستان و قصه با استفاده از منابع مختلف از جمله کلیله و دمنه، الهی نامه(حدیقه الحقیقه) سنایی و آثار عطار، حقایق عرفان عملی و علم باطن را در طبق اخلاص نهاده است. اما ابن عربی، پایه گذرا عرفان نظری و تفکر عرفانی ست و کمال حقیقی را در گرو فهم برهانی و وجدانی و معرفت عقلانی و فرا عقلانی می داند و از این رهگذر به بهاءالدین بلخی (پدر مولانا) و برهان الدین ترمذی (استاد و مرشد مولانا) شبیه است که شمس تبریزی مولانا را از مطالعۀ آثارشان منع کرده است. رابعاً- بر خلاف نتیجه گیری هانری کربن که استناد شارحان مثنوی را در ایران و هند به آثار ابن عربی دلیل تأثیر در مولانا می داند، این گونه شرح و تفسیرها تنها حکایت از مقبولیت تام و تمام افکار ابن عربی در ایران و هند دارد که شارحان مثنوی در ایران و هند نیز از همین گروه بوده اند. در مثل ما می بینیم، جامی که یکی از شارحان بزرگ آثار ابن عربی ست، «نی نامه» خود را که شرح ابیات نخستین مثنوی معنوی است، براساس مکتب ابن عربی- وحدت وجود و اعتباری بودن تعین و ماهیت- ساخته است. اما این واقعیت، تنها گزارشگر این حقیقت است که شارح این ابیات (جامی)، در عرفان نظری تابع بی قید و شرط ابن عربی ست و همۀ معارف الهی را به استشهاد آثار ابن عربی و صدر قونوی تفسیر و تبیین می کند. نی نامه جامی، نمی تواند دلیل بر تأثیر ابن عربی در مولانا باشد بلکه تنها دلیل بر تأثیر ابن عربی در جامی ست. چنان که باز اگر شرح حاج ملاهادی سبزواری بر مثنوی سرشار از اصول عرفانی ابن عربی و حکمت متعالیۀ ملاصدراست، دلیل بر تأثیر ابن عربی و ملاصدرا در سبزواری ست نه در مولانا. پس، باید نتیجه گرفت که در آثار مولانا مفهوم یا مضمونی که به اختصاص متعلق به ابن عربی باشد و در آثار دیگر عارفان و عالمان متقدم بر مولانا مسبوق به سابقه نباشد، نمی توان یافت.
پیوند فکری,مولوی,ابن عربی
https://ltr.atu.ac.ir/article_6215.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6215_691aa1e4c71c32749aee8c6275ab99a9.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
شواهد لغوی شعری در کشف الاسرار
31
55
FA
سعید
واعظ
.
10.22054/ltr.2000.6216
تفسیر کشف الاسرار وعده الابرار معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری شیواترین تفسیر عرفانی است که حلّه دلاویز ادب پارسی برتن دارد. این تفسیر که به سبک مفسران عامه نگارش یافته، از اوایل قرن ششم (520 ه ق) به یادگار مانده است. از ویژگیهای سبکی این تفسیر که شیرینی آن را دو چندان کرده، استناد به اشعار زیبا و لطیف عربی و فارسی است. در این تفسیر حدود هشتصد بیت شعر عربی مناسب حال و مقال آمده است که آنها را می توان تحت مقوله های: نحو، لغت، قرائت، بلاغت، دین، ادب، تاریخ و ... مورد بررسی و تحلیل قرار داد. نگارنده این سطور در این مقاله با بضاعت مزجاه خود به ترجمه و تعیین منابع و مستندات شواهد لغوی شعری کشف الاسرار پرداخته و به خواست خداوند متعال در شماره های آینده بقیه مقوله ها را تقدیم خوانندگان گرامی و فرزانه خواهد کرد. در خاتمه امیدوار است خوانندگان فاضل هر سهو و زلتی را که مشاهده نمایند با عین رضا و نظر خطاپوش ملاحظه فرمایند.
شواهد لغوی شعری,کشف الاسرار
https://ltr.atu.ac.ir/article_6216.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6216_b5bcef694f65f7960394b8ff0e81fc6f.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
زندان زبان
56
66
FA
محمدحسن
حسن زاده
.
10.22054/ltr.2000.6217
زبان مهم ترین ابزار بیان دریافت های انسان است و برای رسیدن به جهان اندیشۀ انسان- جز در موارد بسیار استثنایی- غیر از زبان راهی وجود ندارد. اما با این حال، گاهی دریافت های انسان آن چنان گسترده و پیچیده می شوند که زبان از حمل آنها در می ماند و نمی تواند آنها را به بیان درآورد. در این صورت، زبان که راهی برای رهایی اندیشه های انسان از زندان ذهن اوست، خود به زندان دیگری بدل می شود که اندیشه های آدمی در آن به بند می افتد و انسان ناگریز می شود، برای رهایی از زندان زبان به گریزگاههای گوناگونی روی آورد. یکی از این گریزگاه ها ادبیات است. شاعر یا نویسنده در گریز از دریافت های خود کمک می گیرد که زبان در بیان آنها نمی تواند او را یاری کند؛ به عبارت دیگر، ادبیات با استفاده از روشهای گوناگونی که در علوم ادبی بررسی می شوند، با دخل و تصرف در زبان دیوارهای ستبر این زندان را فرو می ریزد و زبان را شایستۀ بیان فعالیت های عالی ذهن می سازد. ادبیات تصرف خود را از کوچک ترین عضو خانوادۀ زبان یعنی واکها (صامت ها و مصوت ها) آغاز می کند و دامنۀ این تصرف را تا کل یک اثر گسترش می بخشد.
زندان زبان
https://ltr.atu.ac.ir/article_6217.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6217_1d06c624141b7a57f5c4ad28df3a7896.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
روشهای نقد ادبی در طبقات الشعراء اثر محمد بن یلام الجمحی
67
79
FA
حسن
دادخواه
.
10.22054/ltr.2000.6218
نقد ادبی که شاخه ای از ادبیات بشمار می آید، دانشی است که به شرح ارزیابی و داوری پیرامون آثار ادبی می پردازد. ادب عربی از دیرباز با نوعی «نقد ادبی» آمیخته بوده است. در این میان «تاریخ ادب قدیم عرب» به جهت داشتن پیشینه ای گرانقدر، سرشار از معلومات و دانستنیهای ادبی و انتقادی است. ابن سلّام از راویان و منتقدان قدیم عرب است که با نوشتن کتاب «طبقات الشعراء» تاریخ ادبیات فارسی و نقد ادبی را در ادب عربی پایه ریزی نمود. او در کتاب خود، استفاده از روش طبقه بندی، بیان اصل و نسب شاعران، بیان ویژگیهای اخلاقی و شخصیتی آنان و نقد و بررسی اشعار را مورد توجه قرار داده است. مهمترین نکته در طبقات الشعراء بکارگیری شیوه های گوناگون در نقد اشعار ات که می توان از شیوه های زیر نام ببرید: - مقایسۀ شاعر با شاعران هم طبقه او 2- مقایسۀ شاعر با شاعران شهر و منطقه او 3- برتری دادن شاعر بر شاعران یک دوره 4- برتری دادن شاعر به جهت استفادۀ نیکو از یک صنعت بلاغی 5- برتری دادن شاعر به جهت پردازش ویژه 6- ستودن شاعر به جهت داشتن استعداد شعری 7 – گزینش و برتری دادن قصیده ای از شاعر این روشها گرچه ریشه در نقد ادبی دورۀ جاهلی و اموی دارد، ولی مورد استقبال منتقدان دوره های پس از ابن سلام نیز قرار گرفت و باید اعتراف نمود که برخی از اصول آن، در دورۀ معاصر همچنان کاربرد بسیار دارد.
نقد ادبی,طبقات الشعرا
https://ltr.atu.ac.ir/article_6218.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6218_c12e520b25dffb3dc9eda4428f144c92.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
دفتر صوفی
80
102
FA
مهدی
شریفیان
.
10.22054/ltr.2000.6219
دفتر صوفی، تنها «مشق عشق» نیست، در این دفتر تفسیر هستی «رنگی عاشقانه» دارد و جهان «تجلی» دوست است. عارف باید روح و روان را پاک نگاه دارد تا انوار الهی به آن بتابد. دل «بیت رب» است و دارندۀ این دل همچون آینه، وصی، جانشین و خلیفۀ حق است. اما میراث صوفیه تنها عشق و دیگر هیچ، نیست. دفتر صوفیان پر است از موضوعات گوناگون سیاسی، اجتماعی، جامعه شناسی و تأملات روانشناختی. صوفی از آنجا که در متن اجتماع است و با اقشار مختلف مردم از هر صنف و گروه و دین و آیین سروکار دارد. بسیاری از مسائل را می بیند و نسبت به آن حساسیت دارد. صوفی می داند «قدرت مقدس» چه فجایعی می آفریند و ملوک دنیا به نام خدا چه جنایت ها آفریده اند. او اگر نمی توانست طرحی نو در اندازد و ظلم ظالمان را کاهش دهد، حداقل «رقیبی» برای حکمرانان دنیاوی به نام «پیر» و «رند» آفرید تا دو پادشاه در یک اقلیم حکومت کنند، اولی بر جسم و دومی بر جان. حرص، طمع و مال اندوزی در دفتر صوفی جایی ندارد و صوفی تمام آدمیان را از «تجمع ثروت» و تنها به دلیل دل سپردن بر حذر می دارد. او افق وسیعتری به نام خدمت و شفقت بر خلق، پیش روی آدمیان می گشاید و انسان را از «حیوانیت صرف» پرهیز می دهد. علم و معرفت گرچه در دل و ذهن عارف و صوفی جایگاهی بس شگرف و ارزشمند دارد، اما استفادۀ ابزاری از علم که چونان سلاحی در دست زنگی مست، فاجعه می آفریند را می نکوهد و آدمیان را از آن برحذر می دارد. علم باید انسان را از جهل و نادانی برهاند و زمینۀ عمل صالح در انسان و جامعۀ انسانی را فراهم آورد. اگر علم جز این راه، راه دیگری بسپرد. باید گفت: «چو دزدی با چراغ آید گزیده تر بود کالا.» دفتر صوفی انباشته از تجربیات دین و دنیاست. با این حال صوفی از این دفتر «چیزی جز دل اسپید همچو برف» نمی طلبد.
دفتر صوفی
https://ltr.atu.ac.ir/article_6219.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6219_23147ba4d2055a9ac0c47eda9b82ab97.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
تلقی قدما از ترجمۀ ادبی
103
113
FA
رحمان
مشتاق مهر
.
r.rahmanmoshtaghmehr@gmail.com
10.22054/ltr.2000.6220
تلقی و تصوری که قدما از ترجمۀ ادبی داشتند با آنچه ما امروز از آن می فهیم، اختلاف ماهوی دارد. در نگاه خوانندۀ امروز، مترجم حتی در آثار کاملاً ادبی و هنری، واسطه ای است که برای خود جز انتقال معانی متن اصلی با حفظ سبک و ظرایف اثر در قالب ساختار و نحو زبان مقصد، وظیفه و حقی نمی شناسد؛ و حال آنکه در مهمترین ترجمه های ادبی فارسی، ترجمه با آرایش متن یکی پنداشته شده است. مترجمان این آثار، غالباً تصریح کرده اند که ترجمه را برای هنرنمایی، ذوق آزمایی و به کار بستن معلومات ادبی و تکلفات بدیعی و بیانی برگزیده اند و نوع متن از نظر محتوا و اندیشه برای آنها در درجۀ دوم اهمیت بوده است. در این مقاله سعی شده است تلقی قدما از ترجمۀ ادبی، با بازنگری در متون مترجم و بیان دیدگاههای آنان، طرح و بررسی می شود.
تلقی قدما,ترجمه ادبی
https://ltr.atu.ac.ir/article_6220.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6220_02f494d66a9c31742b86381a8bf19ad7.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
جایگاه علامه دهخدا در شعر معاصر
114
122
FA
محمود
بشیری
.
zrpbashiri@yahoo.com
10.22054/ltr.2000.6221
در این مقاله سعی گردیده تا چهره ی مرحوم دهخدا به عنوان پیشرو در نوآوری شعر نموده شود. برخی از محققان شعر و ادب معاصر درباره پیشروان نوآوری شعر معاصر نظریاتی اظهار داشته اند که شاید صحت و درستی آن مورد تردید باشد. به نظر نگارندۀ نخستین کسی که نمونه ای از شعر نو را ارائه کرد، مرحوم علامه دهخداست، که شعر او به لحاظ قالب، وزن، زبان، موضوع و نگاه شاعرانه، شعری است جدید که بعد از انتشارش تعدادی از شارعان معاصر برخی از عناصر شعرش را تقلید و اقتباس کرده اند.
علامه دهخدا,شعر معاصر
https://ltr.atu.ac.ir/article_6221.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6221_4778abb46f35e205fcf9f373615f3c55.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
تمثیل آینه: سیری در منظومه ی نقش بدیع غزالی مشهدی
123
139
FA
مصطفی
موسوی
.
10.22054/ltr.2000.6222
غزالی مشهدی شاعر قرن دهم هجری و از شاعران مشهور دوره ی سلطنت شاه طهماسب صفوی است که به هندوستان کوچ کرد و به دربار خانزمان علقلی خان، حاکم جونپور و سپس به دربار اکبر شاه گورکانی راه یافت و به مقام ملک الشعرایی دربار اکبرشاه نایل شد. غزالی در 930 هجری در مشهد بدنیا آمد و در سال 980 هجری در گجرات هندوستان از دنیا رفت. وی شاعری صوفی منش بود و مثنوی های عرفانی نیز سروده است. زبان ساده و روان بارزترین ویژگی شعر اوست. علاوه بر دیوان که شامل قصاید، غزلیات و... است، مثنوی های متعددی را به او نسبت داده اند که عبارتند از: اسرار مکتوه، اسرار مکنونه، رشحات الحیات، مرآت الکاینات، نقش بدیع، مراه الصفات، قدرت آثار، عاشق و معشوق، ساقی نامه ای نیز از او به جا مانده است.
تمثیل آینه,نقش بدیع,غزالی مشهدی
https://ltr.atu.ac.ir/article_6222.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6222_11228b756f0aff7133561e37151efbc5.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
چهرۀ سعدی در آینه های موج دار
140
151
FA
کاووس
حسن لی
.
kavooshassanli@gmail.com
10.22054/ltr.2000.6223
شخصیت راستین نام آوران بزرگ گذشته را، بهتر از هر جای دیگر، در آینۀ آثارشان می توان باز شناخت. آفریده های ادبی که نمودهای روشنی از لحظه های شگفت آفرینندگی اند، بیش از هر چیز دیگر می توانند خوانندۀ هوشیار را با گذر از پیچ و خم های ویژه، به دنیای درون آفرینندۀ خود راه ببرند. هرچند، گاهی با انگیزه های گوناگون آثاری آفریده می شوند که با هستی راستین آفریننده سازگاری بایسته ای ندارند. این ترفندها را نیز می توان با ژرف نگری هوشیارنه ای باز شناخت. به روشنی آفتاب، آشکار است که داوری شایسته دربارۀ اندیشه های گوناگون یک سخن سرا، هنگامی به بار می نشیند که همۀ آفریده های او پیش چشم داور باشد، هرگز نمی توان تنها با نگاهی گذرا با گوشه ای از نوشته ها یا سروده های کسی، ساختمان اندیشه های او را باز نمود. افزون بر این، شایسته تر آن است که داوری از ستیغ «آگاهی دامنه دار و گسترده» انجام پذیر، تا فرآیند داوری به درۀ ناراستی و ناروایی نغلتد.
چهره سعدی,موج دار
https://ltr.atu.ac.ir/article_6223.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6223_00be6a263bbcedb32357fc3cee23ab7e.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
آیا مقوله ای تحت عنوان ادبیات زنانه وجود دارد؟
152
168
FA
برگردان
فرح یگانه
.
10.22054/ltr.2000.6224
متون ادبی بسیاری وجود دارند که خواننده پس از مطالعه ی آنها قادر به تشخیص جنسیت نویسنده نیست. با این حال در تمامی فرهنگ ها زندگی و تجارب زنان و مردان از جهات بسیاری از یکدیگر متفاوتند و این تفاوتها در نوشته های آنان به چشم می خورند. معمولاً طبقه بندی آثار ادبی به دسته های مختلفی که جنبه مهمی از اثر را مورد تاکید قرار می دهد سودمند است. در سالهای اخیر، بسیاری بر این باورند که امعان نظر در آثار زنان جدا از آثار مردان می تواند مفید و نافع باشد؛ چرا که برخی از دیدگاه های منتقدانه ای که در مطالعه ی ادبیات مورد استفادعه قرار می گرفته اند، ارتباط موثری با آنان زنان برقرار نمی کنند. در گذشته، آثاری را که به زنان می پرداختند اساساً شایسته ی خوانندگان زن می دانستند، در حالی که آثار مربوط به مردان به عموم خوانندگان تعلق داشتند و برای مطالعه هر دو جنس مناسب بودند. این عقیده که آثاری که درباره ی زنان نگاشته شده اند، محدود به عده ای خاص از خوانندگان هستند. این نکته را به ما یادآور می شود که فرهنگ ما چگونه تجربه ی مردانه و تجربه ی زنانه را ارزش گذاری کرده است. این روش ارزش گذاری در حال دگرگونی است، و نویسندگان زن اغلب شرح جزئی گرایانه تری درباره زندگی، آمال، احساسات و مشغله های ذهنی زنان را ارائه می دهند تا مردان. در آثاری که توسط مردان به رشته ی تحریر درآمده اند، اساساً شخصیت های زن در رابطه با مردان پرداخت می شوند
ادبیات زنانه
https://ltr.atu.ac.ir/article_6224.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6224_6383ef6d1620b13f9e9768b8f12e4591.pdf
دانشگاه علامه طباطبائی
متن پژوهی ادبی
2251-7138
2476-6186
3
11
2000
03
20
عرفان در عصر باباطاهر
169
200
FA
محمدحسین
بیات
.
10.22054/ltr.2000.6225
در این جستار کوشش بعمل آمده تا به اختصار؛ دورۀ درخشان تصوف و عرفان عصر باباطاهر (سدۀ پنجم) ارایه شود. مطالب مقاله در سه بخش گفته آمده است که عنوان های آن ها به قرار زیرین است: الف)- معرفی شخص باباطاهر و بررسی عرفان و تصوف سدۀ پنجم. این بخش خود در سه قسمت نگاشته آمده است که عناوین آن ها چنین است: 1- معنی عرفات و تفاوت آن با تصوف 20 بیان این نکته که دانش عرفان، دانش شخصی (علم حضوری) است، بنابراین، این دانش نه خطا بردارد، نه قابل انتقال به غیر باشد 3- دورنمایی از عرفان و تصوف از سدۀ دوم و بیان چون و چندی آن در این زمان ب)- معفی باباطاهر عریان و تنی چند از صوفیان و عارفان معاصروی. این بخش در دو قسمت نوشته آمده است: 1- معرفی مشایخی که روش تصوف زاهدانه داشتند. از این فرقه چهار تن از صوفیان سترگ با ذکر برجسته ترین آثارشان معرفی شده اند 2- معرفی عارفانی که مسلک عرفان عاشقانه داشتند، از این دسته نیز به شناساندن چهارتن بسنده شده است. ج)- نتیجه گیری کلی از شیوه های عرفانی عارفان آن زمان. این بخش نیز در دو مرحله نگاشته آمده است: 1- ذکر نمونه هایی از باورهای آن چهار صوفی که روش تصوف زاهدانه داشتند؛ نتیجه گیری و تحلیل باور داشت های ایشان و بررسی زهد و عبادت منفی و مثبت 2- ذکر نمونه هایی از برجسته ترین آثار چهارتن دیگر از عارفانی که هم فکر باباطاهر بودند.
بابا طاهر,عرفان
https://ltr.atu.ac.ir/article_6225.html
https://ltr.atu.ac.ir/article_6225_3c5b0afb1ee28f2889a229e2b25d85f8.pdf