بررسی متون ادبی
مهنوش جرک؛ حبیب‌الله عباسی
چکیده
جریان شعر عرفانی، بعد ازظهور کوه موج‌های آن (به ویژه مولوی) و نیز پس از حملة مغول رونق و رواج چشمگیری پیدا کرد. یکی از شاعران صاحب نام آن، قاسم انوار است که در روزگار حیات خویش شهرة آفاق بود. کثرت نسخههای خطی موجود از دیوان وی تا حدودی این مهم را تأیید می‌کند. در این جستار تأثیرپذیری غزلیات شاعر را از غزلیات شمسِ مولوی در سه سطح زبانی، ...
بیشتر
جریان شعر عرفانی، بعد ازظهور کوه موج‌های آن (به ویژه مولوی) و نیز پس از حملة مغول رونق و رواج چشمگیری پیدا کرد. یکی از شاعران صاحب نام آن، قاسم انوار است که در روزگار حیات خویش شهرة آفاق بود. کثرت نسخههای خطی موجود از دیوان وی تا حدودی این مهم را تأیید می‌کند. در این جستار تأثیرپذیری غزلیات شاعر را از غزلیات شمسِ مولوی در سه سطح زبانی، بلاغی و موسیقایی با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد بینامتنی بررسی کردیم و نتیجه گرفتیم شعر قاسم انوار که تحت تأثیر سنت ادبی پیش از خود، اغلب از شور و جذبة شاعرانه تهی و به یک تقریر علمی منظوم از مسائل عرفانی با قاموس زبانی خاص صوفیان شبیه است، بیشتر بر مدار تقلید و تکرار می چرخد و از آن لطیفة نهانی شعر؛ یعنی خلاقیت و ابتکار خالی و سخن او و هم عهدان وی برخلاف سخن مابعدی مولوی ماقبلی است.
محمد حسن حسن زاده نیری؛ گلسا خیراندیش
چکیده
نظریۀ بینامتنیت یکی از رویکردهای نوین در خوانش و نقد متون است. این نظریه ابتدا از نشانه‌شناسی فردیناند سوسور مایه گرفت و بـه بررسـی روابـط موجود در بین متون می‌پردازد. چراکه در هر متنی اشاراتی به آثار پیش از آن وجود دارد؛ به‌بیان‌دیگر، متون جدید زاییدة متن‌های پیش از خود هستند. ژارژ ژنت نظریۀ بینامتنیت را به کمال خود رسانده است. ...
بیشتر
نظریۀ بینامتنیت یکی از رویکردهای نوین در خوانش و نقد متون است. این نظریه ابتدا از نشانه‌شناسی فردیناند سوسور مایه گرفت و بـه بررسـی روابـط موجود در بین متون می‌پردازد. چراکه در هر متنی اشاراتی به آثار پیش از آن وجود دارد؛ به‌بیان‌دیگر، متون جدید زاییدة متن‌های پیش از خود هستند. ژارژ ژنت نظریۀ بینامتنیت را به کمال خود رسانده است. ژنت، بینامتنیت را به سه دسته تقسیم می‌کند که در قالب حضور صریح و اعلامشده، پنهان و غیرصریح یا ضمنی یک متن در متن دیگر، قابلبررسی است. در این مقاله ابتدا حکایات مثنوی‌های عطار بر اساس این نظریه دستهبندیشده؛ سپس متن پیشین حکایات در حدیقۀ سنایی یافت شده و پسازآن خوانش بینامتنی حکایات بر اساس نظریۀ بینامتنیت ژنت در این سه حوزه، همراه با نمونه، تحلیل کاربردی و بیان تشابهات و تفاوتها ازنظر حجم مطالب، شخصیتها، اهداف دو نویسنده و نکات بلاغی مطرحشده میان حکایات ارائه شده است. بر اساس این بررسی یازده مورد در مثنوی‌های عطار پیوند بینامتنی با حدیقۀ سنایی دارند. در این سه حوزۀ یادشده، یک مورد حکایت از نوع بینامتنیت صریح- آشکار است که از نوع «اقتباس» است. همچنین هشت مورد بینامتنیت تعمدی-پنهان و دو مورد بینامتنیت ضمنی یافت شده است.
فاطمه جعفری؛ زهره اله دادی دستجردی
چکیده
مطالعۀ روابط میان متون، یکی از رویکردهای بررسی آثار ادبی است که از رهگذر آن می‌توان اطلاعات مهمی از متن دریافت کرد. در میان نظریه‌های ادبی مختلفی که به روابط متون توجه داشته‌اند، «ترامتنیت» از این حیث متن را واکاوی می‌کند. این نظریه، نخستین بار از سوی ژرار ژنت، نظریه‌پرداز و ساختارگرای فرانسوی، مطرح شد. ترامتنیت در پنج‌گونۀ ...
بیشتر
مطالعۀ روابط میان متون، یکی از رویکردهای بررسی آثار ادبی است که از رهگذر آن می‌توان اطلاعات مهمی از متن دریافت کرد. در میان نظریه‌های ادبی مختلفی که به روابط متون توجه داشته‌اند، «ترامتنیت» از این حیث متن را واکاوی می‌کند. این نظریه، نخستین بار از سوی ژرار ژنت، نظریه‌پرداز و ساختارگرای فرانسوی، مطرح شد. ترامتنیت در پنج‌گونۀ پیرامتنیت، بینامتنیت، سرمتنیت، فرامتنیت و بیش‌متنیت به طور گسترده و نظام‌مند بررسی روابط یک متن مفروض را با عناصر پیرامونی‌اش با متن یا متون پیشین و یا همزمان خود و متونی که این متن را نقد و تفسیر کرده‌اند، بررسی می‌کند و گامی در جهت تأیید و یا انکار آن برمی‌دارد و ارتباط یک متن با ژانر و یا ژانرهایی که متن در آن شکل گرفته است و همچنین متونی را که متن از آن‌ها برگرفته شده است، شامل می‌شود. فرهاد حسن‌زاده از نویسندگان پرکار و صاحب سبک ادبیات کودک و نوجوان است که بالغ بر 80اثر در موضوعات مختلف دارد. وی به دریافت جوایز متعدد داخلی و بین‌المللی نائل آمده است. از جمله آثار مهم و مشهور وی داستان «این وبلاگ واگذار می‌شود»، «نمکی و مار عینکی»، «مهمان مهتاب»، «زیبا صدایم کن» و... است. این پژوهش در نظر دارد از میان پنج‌گونۀ ترامتنیت با بهره‌گیری از گونۀ بینامتنیت، رمان نوجوان «عقرب‌های کشتی بَمبَک» را مورد بررسی قرار داده و پیش‌متن‌های مورد توجه نویسنده را شناسایی کند. در ادامه مشخص خواهد شد نویسنده پیش‌متن‌های اثر را هدفمند انتخاب کرده و این پیش‌متن‌ها در انتخاب برخی عناصر داستان مؤثر بوده است. همچنین نویسنده در به‌کار بردن پیش‌متن‌هایی از فرهنگ عامه مانند ضرب‌المثل‌ها و کنایات، ترانه‌های رایج زمان و شعارهای انقلاب اهتمام ویژه‌ای داشته است. به همین دلیل حضور این پیش‌متن در این اثر، بسامد بالایی دارد.
فائزه عرب یوسف آبادی؛ عبدالباسط عرب یوسف آبادی
چکیده
«آن مادیان سرخیال» رمانی است که به زبان فارسی دربارة بخشی از زندگی و احوال امرؤالقیس شاعر نامدار عرب نوشته شده است. این پژوهش برمبنای روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و هدف اصلی آن، تبیین انواع روابط متون در این رمان براساس نظریة چندمتنیّت ژرار ژنت است. نتایج حاکی از آن است که رمان آن مادیان سرخیال نمونهای از متونچندمتنیّت ...
بیشتر
«آن مادیان سرخیال» رمانی است که به زبان فارسی دربارة بخشی از زندگی و احوال امرؤالقیس شاعر نامدار عرب نوشته شده است. این پژوهش برمبنای روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و هدف اصلی آن، تبیین انواع روابط متون در این رمان براساس نظریة چندمتنیّت ژرار ژنت است. نتایج حاکی از آن است که رمان آن مادیان سرخیال نمونهای از متونچندمتنیّت است که خودآگاهانه با طیفهای گوناگونی از متون عربی ارتباط برقرار کرده و این ارتباط در جهت ایجاد نظام معنایی این متون، شامل روابط بینامتنیّت، بیشمتنیّت، سرمتنیّت و پیرامتنیّت در نظریة چندمتنیّت ژرار ژنت است. براساس رابطة بینامتنیّت این نتیجه به دست آمد که در این رمان، متونی تاریخی که به نوعی با زندگی امرؤالقیس در ارتباط بوده، بازنگاری شده است. گَشتارهای کمّی و کاربردی این اثر نشان میدهد که در بخشهای مختلف آن گسترش حوادث و تغییر در بخشی از وقایع و مضامین اصلی داستان نسبت به متون زِبَرمتن وجود دارد. علاوه بر این، تداخل انواع ادبی یکی از اساسیترین مشخصههای سبک نگارش رمان آن مادیان سرخیال است و این رمان از یادداشتی پایانی برخوردار است که دارای ویژگی پیرامتنی است.
فاطمه زمانی؛ علی تسلیمی
چکیده
در یک تعریف کلی، بینامتنیت اصطلاحی است که به روابط بین متون اطلاق می‌شود. لیکن بینامتنیت در آثار پست‌مدرن صرفاً به معنی تأثیر و تأثر متون از یکدیگر نیست، بلکه با دیگر ویژگی‌های این گونه متون مانند عدم قطعیت، نسبی‌گرایی، تشکیک واقعیت، زمان‌پریشی، پارانویا و انتقاد از گذشته و غیره پیوندی ناگسستنی دارد. این جستار با هدف بازنمایی ...
بیشتر
در یک تعریف کلی، بینامتنیت اصطلاحی است که به روابط بین متون اطلاق می‌شود. لیکن بینامتنیت در آثار پست‌مدرن صرفاً به معنی تأثیر و تأثر متون از یکدیگر نیست، بلکه با دیگر ویژگی‌های این گونه متون مانند عدم قطعیت، نسبی‌گرایی، تشکیک واقعیت، زمان‌پریشی، پارانویا و انتقاد از گذشته و غیره پیوندی ناگسستنی دارد. این جستار با هدف بازنمایی نقش بینامتنها در ساختار روایی آثار پست‌مدرن، ارتباط آن را با سایر ویژگی‌های این نوع متون در رمان سوگ مغان اثر محمدعلی علومی تحلیل کردهاست. بررسی حاضر نشان میدهد که سیالیّت خودآگاه و ناخودآگاه ذهن راوی رمان در بینامتنهای تاریخی، اسطورهای و شفاهی روایتی پسامدرن از دنیای وحشتزایی میآفریند که در آن زندگی می‌کند. بنابراین، بینامتنهای موجود در این رمان، منجر به شکستن و فروریختن کلانروایتهایی همچون شاهنامه، چندصدایی شدن متن، عدم شناخت هستی، عدم بازنمایی واقعیت و غیره شدهاست.
منصور پیرانی
چکیده
همزمان با بینامتنیت و ساختارگرایی، ادبیات تطبیقی هم با رویکردی متفاوت، مطرح شد و به عنوان رشته‌ای مستقل اعلام موجودیت کرد. ادبیات تطبیقی، بینامتنیت و ترامتنیت، هرسه به «بررسی روابط میان یک متن با متن یا متن‌های دیگر» می‌پردازند، اما با رویکردی متفاوت که باعث می‌شود متن از حالت تک‌معنایی و بسته بودن خارج شده، پویایی، تحول ...
بیشتر
همزمان با بینامتنیت و ساختارگرایی، ادبیات تطبیقی هم با رویکردی متفاوت، مطرح شد و به عنوان رشته‌ای مستقل اعلام موجودیت کرد. ادبیات تطبیقی، بینامتنیت و ترامتنیت، هرسه به «بررسی روابط میان یک متن با متن یا متن‌های دیگر» می‌پردازند، اما با رویکردی متفاوت که باعث می‌شود متن از حالت تک‌معنایی و بسته بودن خارج شده، پویایی، تحول و معنایی نو بیابد. ادبیات تطبیقی «روابط ادبی میان ادبیات ملتها بر مبنای روابط تاریخی، شباهتها، تفاوتها و رابطة تأثیر و تأثری» را بررسیمیکند که اینجا هم به نوعی گفتوگوی میان متن در سطح فراملّی و فرامرزی اتفاق میافتد. در نتیجه، با بینامتنیت و به طریق اولی با ترامتنیت ارتباط تنگاتنگی دارد. این دو از روشهای مفید و مؤثر در نقد متن به شمارمیآیند و در فهم بهتر متن و رمزگشایی آن نقش اساسی دارند. مقالة حاضر، بوستان سعدی را با رویکرد بینامتنیت و ترامتنیت (و از میان ترامتنها هم پیرامتنها را) بررسی و عوامل بیرونی مؤثر در خلق اثر و فهم متن را بیان می‌کند و بخشهایی که در خوانش اولیة متون چندان بااهمیت تلقی نمیشدند، با این رویکرد، کارکرد آن‌ها نمایان و ارتباط آن‌ها از منظر ادبیات تطبیقی نشان داده شدهاست.
احمد رضی
چکیده
منطق گفتگویی از جمله نظریه‌هایی است که در آن به زبان و سخن به‌عنوان پدیده‌هایی اجتماعی نگریسته می‌شود. این نظریه که تأثیر چشمگیری بر منتقدان و نظریه‌پردازان بعدی گذاشت، در قالب دو گزارة اصلی چندصدایی و تک‌صدایی، ظرفیت و افق تازه‌ای برای خوانش متون گوناگون به‌دست داد. این مقاله درصدد است تا با بازخوانی منطق‌الطیر عطار براساس ...
بیشتر
منطق گفتگویی از جمله نظریه‌هایی است که در آن به زبان و سخن به‌عنوان پدیده‌هایی اجتماعی نگریسته می‌شود. این نظریه که تأثیر چشمگیری بر منتقدان و نظریه‌پردازان بعدی گذاشت، در قالب دو گزارة اصلی چندصدایی و تک‌صدایی، ظرفیت و افق تازه‌ای برای خوانش متون گوناگون به‌دست داد. این مقاله درصدد است تا با بازخوانی منطق‌الطیر عطار براساس منطق گفتگویی میخاییل باختین، میزان همخوانی این تئوری را با روایت عطار از سیر پرندگان بهسوی سیمرغ، بررسی و تحلیل نماید. این بررسی نشان میدهد که عناصری همچون حقیقتمداری، وحدتگرایی و رابطة مرید و مرادی، از منطق‌الطیر متنی تک‌صدایی میسازد، اما مواردی وجود دارد که این متن را چندصدا کرده است؛ از جملة این موارد، پیشبرد روایت با تکیه بر گفتگوست که موجب می‌شود صدای شخصیتهای دیگر نیز در کنار صدای نویسنده شنیده شود. افزون بر این، تأکید هدهد بر حرکت جمعی و پیدایش دیگربودگی که سرانجام، به فروپاشی شخصیت استعلایی هدهد میانجامد و همچنین، وجود فضایی کارناوالی و نشانههایی از نقیضه و سبکبخشی، خاصیتی چندآوایی به منطق‌الطیر داده است.
منصوره تدینی
چکیده
در این مقاله حضور برخی از مهمترین مؤلفه‌های پسامدرنیستی، چون محتوای وجود شناسنامه، عدم انسجام، آمیختن انواع ادبی (ژانرها)، اتصال کوتاه، عدم قطعیت، ابهام، آشفتگی زمان و مکان، بینامتنیت، شیفته گونگی شخصیت، تغییرات راوی و زاویه دید و ... در یک رمان از دکتر سیروس شمیسا، با نام «تاریخ سری بهادران فرس قدیم» با ذکر مستنداتی از متن، ...
بیشتر
در این مقاله حضور برخی از مهمترین مؤلفه‌های پسامدرنیستی، چون محتوای وجود شناسنامه، عدم انسجام، آمیختن انواع ادبی (ژانرها)، اتصال کوتاه، عدم قطعیت، ابهام، آشفتگی زمان و مکان، بینامتنیت، شیفته گونگی شخصیت، تغییرات راوی و زاویه دید و ... در یک رمان از دکتر سیروس شمیسا، با نام «تاریخ سری بهادران فرس قدیم» با ذکر مستنداتی از متن، اثبات شده است و با توجه به عنصر غالب پسامدرنیسم در این متن، یعنی برجسته شدن محتوای وجود شناسنامه با استفاده از مباحث عرفانی به شکلی تازه و کارکردی (functional) می‌توان گفت این داستان به شیوهای نو و بومی شده و غیرتقلیدی والد حیطه پسامدرنیسم شده است، در عین حال که عناصری از مدرنیسم را نیز در خود دارد؛ از جمله آن چنان که لازمهی عرفان است، مباحث معرفت شناسانه نیز به نحوی تنگاتنگ و غیرقابل تفکیک از مباحث وجود شناسانه در این متن مورد توجه قرار گرفتهاند.
