بررسی متون ادبی
بررسی مقایسه‌ای قصّۀ شاه سیاه‌‌‌‌پوش از هفت‌‌‌‌پیکر نظامی و قصّۀ دقوقی از مثنوی مولوی

سیدمرتضی میرهاشمی؛ اکبر گراوند؛ یوسف علی بیرانوند

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 تیر 1401

https://doi.org/10.22054/ltr.2022.66948.3539

چکیده
  ادبیات تطبیقی از جمله دانش‌‌‌‌هایی است که ما را توانمند می‌‌‌‌کند راز و رمز و مشترکات آثار ادبی را بهتر درک کنیم. نظامی از شاعران بزرگی است که بر ذهن و زبان بسیاری از شاعران پارسی‌‌‌‌گو تأثیر مستقیم و غیرمستقیم داشته است. قصّۀ شاه سیاه‌‌‌‌پوش از منظومۀ هفت‌‌‌‌پیکر نظامی از روایت‌‌‌‌های رازآلودی است که شباهت‌‌‌‌های ...  بیشتر

بررسی متون ادبی
مستان شطح‌گو یا هوشیاران خاموش؟ (دیدگاه‌های متفاوت مولوی و شمس درباره‌ شطح)

سمانه‌السادات آقادادی؛ سید علی اصغر میرباقری فرد؛ طاهره خوشحال دستجردی

دوره 27، شماره 97 ، مهر 1402، ، صفحه 7-38

https://doi.org/10.22054/ltr.2021.53536.3098

چکیده
  این گمان وجود دارد شمس و مولانا در همة موضوعات عرفانی با هم اتفاق ‌نظر دارند، اما تأمل در دیدگاه‌های آن‌ها نشان می‌دهد در بعضی از فروع دارای اختلاف ‌نظرند. یکی از محورهای متفاوت، آرای آن‌ها دربارة شطح و ابعاد مختلف آن است که چرایی این اختلاف ‌نظر و پاسخ بدان در رجحان سکر بر صحو باتوجه بر مشرب‌عرفانی هر عارف است. مولانا دیدگاهش با ...  بیشتر

واکاوی خوانش تصویری آفتاب از گزارۀ انسان کامل در مثنوی مولانا و داستان‌های سهروردی

مریم حق شناس؛ داوود اسپرهم

دوره 26، شماره 92 ، تیر 1401، ، صفحه 31-57

https://doi.org/10.22054/ltr.2021.55495.3196

چکیده
  مهم‌ترین مضامین آثار عرفانی، تصاویر معرفتی است که از آبشخور اسطوره و فلسفه نشأت گرفته‌اند. تصویرها به دلیل پیوند ذاتی که با مفاهیم دارند، نقش حیات معنوی عارف را ایفا می‌کنند. یکی از این تصاویر «آفتاب» است که به عنوان یک کلان استعاره در مثنوی و یک اسلوب فکری در آثار سهروردی مطرح است. در حقیقت این جستار با دو عامل سروکار خواهد ...  بیشتر

بررسی و تحلیل سیر مراتب انسان‌های کمال‌یافته در آثار مولانا

مرضیه کاظمی؛ سید علی اصغر میرباقری فرد؛ طاهره خوشحال دستجردی

دوره 25، شماره 90 ، دی 1400، ، صفحه 7-30

https://doi.org/10.22054/ltr.2020.42756.2702

چکیده
  بنابر دیدگاه مولانا برترین و کامل‍ترین انسان‍ها، انبیاء و اولیای الهی هستند که ما در این مقاله عنوان «انسان‌های کمال‌یافته» را برای ایشان برگزیده‍ایم. انسان کمال‌یافته، به‌واسطه شرافت و کمال وجودی‍اش، بر سایر انسان‍ها و حتی بر دیگر مخلوقات، ولایت و تصرّف دارد. البته انسان‍های کمال‌یافته نیز همه در یک رتبه و درجه ...  بیشتر

بررسی آسیب شناسی جنگ ادیان در مثنوی معنوی

سمیه کیان مهر؛ خدابخش اسداللهی؛ امین نواختی مقدم

دوره 25، شماره 89 ، مهر 1400، ، صفحه 243-272

https://doi.org/10.22054/ltr.2020.40604.2625

چکیده
  یکی از دلایل جنگ و خونریزی در طول اعصار متمادی، اختلاف ادیان و جنگ­های مذهبی است که مولانا با مهارتی ستودنی به ‌صورت علمی و اصولی برای همه بیان کرده است. هدف از تحقیق حاضر، فهم و درک علل پیدایش و چگونگی شکل­گیری جنگ­های بین ادیان و راه­های نفوذ و شیوه­های مقابله با آن به کمک دو داستان مثنوی معنوی بود که به روش توصیفی تحلیلی ...  بیشتر

قبض و بسط حقّانیّت و نجات در کلام عرفانی مولانا

منصور نیک پناه؛ ابراهیم نوری

دوره 24، شماره 85 ، مهر 1399، ، صفحه 7-36

https://doi.org/10.22054/ltr.2017.17486.1691

چکیده
  در باب حقّانیّت و نجات بخشی پیروان ادیان، پیوسته سه رویکرد کلی کانون توجه بوده است: انحصارگرایی، کثرت‌گرایی و شمول‌گرایی. کثرت‌گرایی دینی به عنوان یک دیدگاه در قرن بیستم متولد شد، اما ریشه‌های آن را می‌توان در برخی سخنان پیشینیان از جمله عرفای مسلمان پیدا کرد. یکی از این افراد، جلال‌‌الدین محمدمولوی است که مواضع مبهمی به او نسبت ...  بیشتر

تحلیل هیجان مثبت «عشق عرفانی» در مثنوی‌معنوی با رویکرد مثبت‌گرا

عباس تابان فرد؛ سکینه رسمی

دوره 24، شماره 85 ، مهر 1399، ، صفحه 69-112

https://doi.org/10.22054/ltr.2019.28810.2150

چکیده
  عشق عرفانی به عنوان بزرگ‌ترین موضوع در عرفان و تصوف، بخش بزرگی از ادب عرفانی را به خود اختصاص داده است. یکی از ظرفیت‌های مغفول «عشق عرفانی» هیجان‌های مثبتی است که در این آموزۀ عرفانی پنهان است. بسیاری از این هیجانات مثبت در آموزه‌های عرفان و آداب تصوف و سیر و سلوک عارفانه موجود است. در پژوهش پیش رو که تحقیقی میان رشته‌ای است ...  بیشتر

تحلیل کاربردهای تشبیه طنز در مثنوی‌معنوی

سید علی اصغر میرباقری فرد؛ سید محمد جلیل مصطفوی روضاتی؛ سیده مریم روضاتیان

دوره 24، شماره 85 ، مهر 1399، ، صفحه 315-340

https://doi.org/10.22054/ltr.2018.28894.2155

چکیده
  شاعران و نویسندگان متون ادب فارسی همواره برای انتقال روشن­تر مفاهیم موردنظر خود از شگردهای بلاغی متنوعی بهره جسته­اند. یکی از رایج­ترین شگردهای ادبی تشبیه است تا جایی که هیچ متن ادبی را نمی‌توان یافت که از ظرفیت­های هنری تشبیه برای انتقال مفاهیم بهره نبرده باشد. مولوی در کتاب مثنوی‌معنوی که یکی از بلیغ­ترین متون تعلیمی- ...  بیشتر

بررسی تصاویر مار، اژدها و متعلقات آن‌ها در غزل‌های مولوی

منصور علیزاده؛ خدابخش اسداللهی؛ ابراهیم رنجبر؛ بیژن ظهیری ناو

دوره 24، شماره 83 ، فروردین 1399، ، صفحه 101-136

https://doi.org/10.22054/ltr.2018.26524.2048

چکیده
  موضوع مقالۀ حاضر بررسی تصویرهای مار، اژدها و متعلقات آن‌ها در دیوان شمس است که مولانا به‌وسیلۀ آن‌ها بسیاری از مفاهیم انتزاعی را برای مخاطبان می‌شناساند. برای این منظور، ابتدا مطالب مقدماتی با عنوان‌های تجربه و تصویر، مفاهیم و تصاویر شعری و نیز تصاویر حیوانی در شعر تبیین شده است. در بخش اصلی پژوهش، رابطۀ 24 مشبه نظیر معشوق، عاشق، ...  بیشتر

مطالعۀ تطبیقی تقابل و هدف در طنزهای گلستان و مثنوی (با تکیه بر نظریۀ عمومی طنز کلامی)

سید ناصر جابری اردکانی؛ اسما حسینی

دوره 23، شماره 80 ، شهریور 1398، ، صفحه 228-203

https://doi.org/10.22054/ltr.2018.14985.1580

چکیده
  طنز یکی از شاخصه‌های مهم گلستان و مثنوی است. در این پژوهش، فرضیة مبتنی بر تأثیر تقابل بر هدف و تفاوت هدف طنز در دو اثر مورد بررسی است. پرسش تحقیق این است که تقابل چه تأثیری بر هدف می‌گذارد و چه رابطه‌ای میان این دو وجود دارد. هدف تحقیق در وهلة اول، مطالعة تطبیقی طنز در دو اثر مهم و نیز بیان رابطة تقابل با هدف و تبیین تأثیر جهان‌بینی بر ...  بیشتر

تحلیل بازتاب ایهام تناسب و حوزه‌های معنایی آن در مثنوی

محمد بهنام فر؛ اردشیر سنچولی جدید

دوره 22، شماره 78 ، دی 1397، ، صفحه 80-55

https://doi.org/10.22054/ltr.2018.16857.1659

چکیده
  هدف از این پژوهش، بررسی کاربرد آرایة ایهام تناسب و تحلیل عناصر سازندة این صنعت در مثنوی مولاناست. نتایج این تحقیق که به شیوة تحلیل محتوا صورت گرفته‌است، نشان می‌دهد مولوی علی‌رغم اینکه در سرایش مثنوی به صورت ارتجالی عمل کرده‌است و در مجالس خود تحت تأثیر جرّ جرار کلام و تداعی معانی و افکار قرار داشته، اما دانش و آگاهی او نسبت به برخی ...  بیشتر

بررسی استعاره‌های جهتی در غزلیات شمس

شکراله پورالخاص؛ رقیه آلیانی

دوره 22، شماره 75 ، خرداد 1397، ، صفحه 207-228

https://doi.org/10.22054/ltr.2018.8561

چکیده
  زبان از فرایندهایی است که خاصیت پیام‌رسانی و ارجاعی دارد و القاگر مضامین فرهنگی، آداب و رسوم، افکار و اندیشة یک قوم است. زبان از نظر زبان‌شناسی‌ شناختی، علاوه بر انتقال مضامین ارجاعی، منعکس‌کنندة مضامین شناختی، نظام ادراکی آدمی و القاگر مضامین انتزاعی موجود در ذهن است. بر این اساس، زبان‌شناسان‌ شناختی بر معنا به عنوان عنصر قالب ...  بیشتر

بازخوانی غزلیات شمس از منظر کهن‌الگوی نَفْس در اندیشة یونگ

بهنام صادقیان کلو

دوره 21، شماره 74 ، بهمن 1396، ، صفحه 147-166

https://doi.org/10.22054/ltr.2018.8241

چکیده
  در روانشناسی تحلیلی یونگ، نَفْس (Self) یکی از اصطلاحات بسیار حائز اهمیت است. از نظر او، نَفْس کهن‌الگویی است که می‌توان آن را مبنای قوام یافتن فرد دانست. مطابق با نظریة یونگ، هر یک از ما با گذشت زمان آرام‌آرام رشد می‌کنیم و با از سر گذراندن فرایندی که یونگ آن را «فردانیت» می‌نامد، آن کسی می‌شویم که هستیم. یونگ کلّ شخصیت را نَفْس ...  بیشتر

نشانه‌شناسی نگرش‌های حروفی مولانا در کلّیات شمس تبریزی

مرتضی حیدری

دوره 20، شماره 67 ، خرداد 1395، ، صفحه 147-178

https://doi.org/10.22054/ltr.2016.3944

چکیده
  مولانا با بهره‌گیری از کیفیّت‌های تصویری و ترکیبی حروف الفبا در کلّیات شمس، اشعار بسیار زیبایی سروده است. به‌کارگیری نظریّه‌ای فراگیر در مطالعة این سروده‌ها که زمینه‌های فرهنگی هنر مولانا را پوشش دهد و نتیجه‌ای فراخور یک پژوهش را در بر داشته باشد، نیازی آشکار است. در مقالة حاضر، نگارنده بر پایة آرای چارلز سندرس پیرس به نشانه‌شناسی ...  بیشتر

نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطّار و مولوی

امین رحیمی؛ سیّده زهرا موسوی؛ مهرداد مروارید

دوره 18، شماره 62 ، اسفند 1393، ، صفحه 147-173

چکیده
  نفسدر عرفان اسلامییکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مباحث به شمار می‌رود. در کتاب‌های عرفانی، یکی از وظایف مهمّ سالک، در اختیار گرفتن زمام نفس دانسته شده است و سالک تا زمانی که گرفتار نفس است، نمی‌تواند به پایه‌های عالی کمال نائل آید. این نفس، خصلت‌های بسیار گوناگونی دارد و در وجود هر کس با توجّه به استعداد او، به گونه‌ای جدید خودنمایی ...  بیشتر

مثنوی طاقدیس و مثنوی معنوی

حسن حیدری

دوره 17، شماره 58 ، اسفند 1392، ، صفحه 91-114

https://doi.org/10.22054/ltr.2014.6622

چکیده
  مثنوی مولوی به عنوان یکی از آثار مشهور عرفانی از دیرباز مرکز توجّه شاعران دیگر بوده است. به همین دلیل، بارها تقلیدهایی از آن صورت گرفته است. یکی از مثنوی‌هایی که به تقلید از آن سروده شده است و از نظر صورت و محتوا شباهت‌هایی به مثنوی مولوی دارد، مثنوی طاقدیس اثر ملاّ احمد نراقی است. این مقاله متضمّن مقایسة این دو مثنوی و نتایج مترتّب ...  بیشتر

اسلوب بیان و شیوه‌ی مجلس گویی مولانا در آثار منثورش (با تأکید بر کتاب فیه ما فیه)

بهمن نزهت

دوره 17، شماره 57 ، آذر 1392، ، صفحه 55-78

https://doi.org/10.22054/ltr.2013.6613

چکیده
  با تحلیل سبک بیان نویسنده، شخصیت فردی، توان بیان و ساختار منظم حاکم بر اثر ادبی را می‌توان شناخت، به همین سبب شناخت روش بیان هر نویسنده‌ای درآمدی بر شناخت زیبایی‌شناسی ویزه‌ی او است. مولوی در زیبایی‌شناسی و سایر علوم از باورهای توحیدی و دینی الهام می‌گیرد تا ناهماهنگی‌ها و تناقضات صوری را در یک کلی واحد و کاملاً منسجم و هماهنگ ...  بیشتر

حضور پنهان شمس و غیرت حسام‌الدین در مثنوی

علی حیدری

دوره 17، شماره 57 ، آذر 1392، ، صفحه 79-100

https://doi.org/10.22054/ltr.2013.6614

چکیده
  شمس قهرمان بلامنازع غزلیات مولوی است. تا جایی که این دیوان کبیر به نام او مزین شده است؛ اما همین شمس در مثنوی حضوری ظاهراً کم‌رنگ دارد و قابل مقایسه با حضور او در غزلیات که هر دو سروده مولوی‌اند، نیست. به نظر می‌رسد از آن‌جایی که مثنوی به خواهش حسام‌الدین سروده شده است و هم اوست که کاتب مثنوی است، دوست ندارد که مثنوی نیز جلوه‌گاه ...  بیشتر

جستجو، عنصر ثابتِ بُن‌مایة اصلی داستان دقوقی در مثنوی مولوی

شهلا خلیل الهی

دوره 16، شماره 54 ، اسفند 1391، ، صفحه 109-122

https://doi.org/10.22054/ltr.2013.6594

چکیده
  داستان‌پردازی و آوردن حکایات، تمثیلات و به طور کلّی طرح «قصّه در قصّه» از ویژگی-های ساختار روایی مثنوی است. از میان داستان‌های مثنوی، داستان نمادین دقوقی، چیره‌دستی مولانا را در داستان‌پردازی نمایان می‌سازد. این داستان، قصّه‌ای است حادثه‌پردازانه که در آن شخصیّت اصلی با وقایع شگفت‌آوری که سال‌ها در آرزوی تحقّق آنها بوده، ...  بیشتر

زندگی خصوصی مولانا در لایه‌های پنهان نخستین داستان مثنوی

قدرت الله طاهری

دوره 16، شماره 52 ، شهریور 1391، ، صفحه 89-118

https://doi.org/10.22054/ltr.2012.6579

چکیده
  مقاله حاضر، خوانشی متفاوت از داستان نخست مثنوی به منظور بازجست انعکاس سایه‌وار زندگی خصوصی مولانا و ارتباطات اجتماعی وی با افراد مهم و تأثیرگذار در زندگی اوست. لذا ضمن تأیید و صحه گذاشتن بر قرائت‌ها و تأویلات متعدّدی که تا کنون محقّقان برجسته‌ی ایرانی و غیرایرانی از این داستان به عمل آورده‌اند، داستان را در «بستر تاریخیِ» ...  بیشتر

تحلیل کهن‌الگویی داستان پادشاه و کنیزک

محمدرضا زمان احمدی

دوره 14، شماره 45 ، آذر 1389، ، صفحه 87-104

https://doi.org/10.22054/ltr.2010.6507

چکیده
  داستان پادشاه و کنیزک آیینهٔ تمام‌نمای روایت‌های داستانی مثنوی است، روایتی که محل تجلی خاطرهٔ نژادی انسان (کهن‌الگوها) از نماد عشق در ناخودآگاه جمعی مولانا است. نماد عشق در داستان پادشاه و کنیزک، نیرویی است که معنای خودآگاهی، یعنی ادراک و صور مواد اولیه را فراهم می‌‌آورد تا پادشاه جان مولانا به یاری این نماد به فرایند فردیت برسد. ...  بیشتر

مولوی و مسئله منطقی شر

قاسم پورحسن

دوره 12، شماره 36 ، شهریور 1387، ، صفحه 7-32

https://doi.org/10.22054/ltr.2008.6453

چکیده
  متفکران، مسئلة شر را به دو گونه تبیین کردند: مسئلة منطقی شر و شر به مثابة قرینه‌ای علیه خداوند. در قسم نخست، دعوی ناسازگاری و مناقشه صدق میان شر و گزارة دینی دربارة خداوند اصلی‌ترین مسئله است؛ در حالی که در گونة دیگر، وجود شر را به حداقل به منزلة نقضی علیه اعتقاد به خدا یا خلل در باور به مدعیات دینی تلقی می‌کنند. در این نوع، مناقشه مربوط ...  بیشتر

سنجش حکایات مشابه مولوی با مثنوی های عطار

علی حیدری

دوره 7، شماره 17 ، شهریور 1382، ، صفحه 134-154

https://doi.org/10.22054/ltr.2003.6249

چکیده
  بی تردید یکی از سرچثمه های زلال مولانا در بیان حکایات مثنوی معنوی، مثنوی های عطار است، به حدی که ازمجموح ٧٩٠ حکایت در شش دفتر مثنوی ٤٢ حکایت درمثنویهای عطار (مصیبت نامه، الهی نامه، منطق الطیر، اسرار نامه) آمده است، که  بیانگر توجه مولانا به آثار عطاراست. ظاهرا مولوی مثنوی را به خواهثی حسام الدین چپلی و به تقلید از حدیقه نوشته است ...  بیشتر

تأملی در پیوند فکری مولوی و ابن عربی

سیدحسن امین

دوره 5، شماره 11 ، خرداد 1379، ، صفحه 1-30

https://doi.org/10.22054/ltr.2000.6215

چکیده
  مکتب عرفانی مولانای رومی از مکتب ابن عربی مستقل است. اثبات دیدار مولانا با ابن عربی در دمشق (در سالهای جوانی مولانا و پیری ابن عربی) و نیز دوستی و مصاحبت و مجالست مولانا با صدر قونوی (بزرگترین مروج و معلم تعالیم ابن عربی) در قونیه (در سالهای پایانی عمر این دو) یا اشتراک بعضی افکار، برای اثبات این که مولانا تحت تأثیر افکار ابن عربی واقع ...  بیشتر