تحلیل کاربرد و ساختار صفت‌های اشاره، پرسشی و تعجبی در متون فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علاّمه طباطبائی(ره)،

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی، بجنورد، ایران

چکیده

صفت یکی از مقوله‌های زبان فارسی است که انواعی دارد و از زوایای مختلف مورد بحث قرار می‌گیرد. صفت‌های اشاره، پرسشی و تعجبی جزء صفت‌های غیربیانی‌ هستند که چه از نظر ساختار و چه کاربرد، از گذشته تاکنون با تحوّلاتی مواجه شده‌است. گاه کاربرد و ساختار پیشین را حفظ کرده‌است و با همان شیوه ادامة حیات داده‌اند، گاه نیز با تحوّلات اندک یا فراوان نسبت به دوره‌های پیشین، وارد حوزة زبان شده‌اند. تحلیل این صفت‌های سه‌گانه، با در نظر گرفتن سِیر تاریخی آثار، واقعیّات تازه‌ای را فراروی خوانندگان قرار می‌دهد. این مقاله ذکر نمونه‌های متعدّد از متونی که غالباً اثر برجستة عصر خویش‌ هستند، از یک سو، شکل کاربرد یا ساختار این صفت‌ها را تحلیل کرده‌است و از دیگر سو، این امکان پیش روی خواننده قرار گرفته تا خود، تفاوت‌ها و طباق‌های هر دوره‌ای را نسبت به دورة پیشین دریابد و چون تحلیل مقوله‌های دستوری به میدان وسیعی نیاز دارد، پژوهندگان این مقاله را بر آن داشته تا پژوهش میدانی خود را گسترده‌تر کنند و آثار متعدّدی را بررسی نمایند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation of Demonstrative, Interrogative, and Exclamatory Adjectives in Persian Literary Texts

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Mastali Parsa 1
  • Ahmad Sobhani Dargah 2
  • habib safarzadeh 3
1 Associate Professor at Allameh Tabatabaei University, Tehrab
2 Persian Language & Literature,Faculty of Persian Literature & Foreign Languages,Allameh Tabataba'i University,Tehran,Iran
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature at Farhangian University of North Khorasan, Bojnord, Iran;
چکیده [English]

Adjective is one of the categories of Persian language that has different types and is discussed from different points of views. Demonstrative, interrogative and exclamatory adjectives are three types of non-rhetorical adjectives that have undergone some structural and functional changes from the past to the present. These adjective categories have remained with the same structures or functions of the past or have undergone more or fewer changes over time. The investigation of these three adjective categories along with an historical account of the literary works could be revealing for readers. The present study, drawing on various types of literary texts, mainly the masterpieces of their own periods, on the one hand analyzes the structures and functions of the three adjectives categories, and on the other hand, makes it possible for the readers to figure out the differences and similarities from one period to the other. Since a deep analysis of the three grammatical categories requires a wide literary corpus, the researchers decided to broaden their corpus and examine various types of texts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adjective
  • Analysis
  • Reference
  • Question
  • Surprise
ابن‌منور، محمد. (1366). اسرارالتوحید تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. ج 1. چ 1. تهران: آگاه.
ابوالقاسمی، محسن. (1375). دستور زبان فارسی. چ 2. تهران: سمت.
ــــــــــــــــــــــ . (1381). دستور تاریخی زبان فارسی. چ 3. تهران: سمت.
احمدی گیوی، حسن و حسن انوری. (1394). دستور زبان فارسی 1. چ 4. تهران: فاطمی
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1370). روزها. چ 2. تهران: یزدان.
اسیری لاهیجی، شمس‌الدین محمد. (1357). دیوان اسیری لاهیجی. به کوشش برات زنجانی. چ 1. تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
اعتصامی، پروین. (1373). دیوان پروین اعتصامی. شرح شهرام رجب‌زاده. چ 2. تهران: قدیانی.
امیرمعزی، محمدبن عبدالملک. (1341).دیوان اشعار. به کوشش عباس اقبال. چ 1. تهران: ابن‌سینا.
انوری ابیوردی، علی‌بن محمد. (1337). دیوان اشعار. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی. چ 1. تهران: کتابخانة سنایی.
ارژنگ، غلامرضا. (1387). دستور زبان فارسی امروز. چ 8. تهران: نشر قطره.
ایرج میرزا، جلال‌الممالک. (1342). شرح محمدجعفر محجوب. چ 51. تهران: انتشارات اندیشه.
اوحدی مراغه‌ای، اوحدالدین. (1340). کلیات. به کوشش سعید نفیسی. چ 1. تهران: انتشارات جام‌ جم.
باطنی، محمدرضا. (1360). توصیف ساختمان دستور زبان فارسی. چ 1. تهران: انتشارات امیرکبیر.
بلخی، حمیدالدین. (1365). مقامات حمیدی. به کوشش رضا انزابی‌نژاد. چ 1. تهران: نشر دانشگاهی.
بهار، محمدتقی. (1365). دیوان بهار. چ 1. تهران: ققنوس.
بیدل ‌دهلوی، عبدالقادر. (1369). کلیات بیدل. به کوشش حسین آهی. چ 1. تهران: انتشارات فروغی.
بیهقی، ابوالفضل. (1378). تاریخ بیهقی. به کوشش خلیل خطیب رهبر. ج 2. چ 5. تهران: انتشارات صفیعلی‌شاه.
تاریخ سیستان. (1389). چ 1. تهران: اساطیر.
جامی، عبدالرحمان. (1395). بهارستان. چ 2. تهران: انتشارات خلاّق پل.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1369). دیوان حافظ. شرح محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی. چ 1. تهران: زوار.
حدود العالم. (1340). به کوشش منوچهر ستوده. چ 1. تهران: چاپ تهران.
خاقانی شروانی، افضل‌بن بدیل. (1369). دیوان خاقانی. شرح ضیاءالدین سجادی. چ 3. تهران: زوار.
خزائلی، محمد. (1351). دستور زبان فارسی. چ 2. تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
خطیب ‌رهبر، خلیل. (1381). دستور زبان فارسی. چ 1. تهران: مهتاب.
خواجوی کرمانی، کمال‌الدّین محمود. (1336). کلیات خواجو. به کوشش احمد سهیلی خوانساری. چ 1. تهران: کتاب‌فروشی محمودی.
خیام‌پور، عبدالرسول. (1389). دستور زبان فارسی. چ 15. تهران: ستوده.
دهلوی، امیرخسرو. (1343). دیوان اشعار. سعید نفیسی. چ 1. تهران: جاویدان.
رودکی، ابوعبدالله جعفر. (1984م.). به کوشش براگینسکی. چ 1. مسکو: دانش.
رونی، ابوالفرج. (1382). دیوان ابوالفرج رونی. شرح اکبر ایرانی. چ 1. تهران: اهل قلم.
زاکانی، عبید. (1349). کلیات. به کوشش عباس اقبال. چ 1. تهران: انتشارات اقبال.
ساوجی، سلمان. (1338). کلیات سلمان. به کوشش مهرداد اوستا. چ 1. تهران: زوار.
سعد سلمان، مسعود. (1362). دیوان مسعود سعد سلمان. به کوشش رشید یاسمی. چ 2. تهران: امیرکبیر.
سعدی شیرازی، مصلح‌الدین. (1376). کلیات سعدی. چ 6. تهران: ققنوس.
سنایی غزنوی، مجدودبن آدم. (1336). دیوان سنایی. به کوشش مظاهر مصفا. چ 1. تهران: امیرکبیر.
سوزنی سمرقندی، شمس‌الدین محمد. (1338). دیوان اشعار. به کوشش ناصرالدین شاه حسینی. چ 1. تهران: امیرکبیر.
سیدای نسفی، میرعابد. (1382). دیوان اشعار. به کوشش حسن رهبری. چ 1. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
شریعت، محمدجواد. (1393). دستور زبان فارسی. چ 4. تهران: اساطیر.
شریعتی، علی. (1349). کویر. چ 2. تهران: شرکت انتشار.
صائب تبریزی، محمدعلی. (1368). دیوان اشعار. به کوشش محمد قهرمان. چ 1. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
عارف قزوینی، میرزا ابوالقاسم. (1381). دیوان اشعار. به کوشش مهدی نورمحمدی. چ 1. تهران: انتشارات سنایی.
عتیق نیشابوری، ابواسحاق. (1390). قصص‌الأنبیاء. ترجمة نعمت‌ا... جزایری، صادق حسن‌زاده و حسین حسن‌زاده. چ 1. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عراقی، فخرالدین ابراهیم. (1338). کلیات. به کوشش سعید نفیسی. چ 1: تهران: جام‌جم.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمّد. (1384). دیوان اشعار. چ 1. تهران: علم.
عوفی، سدیدالدین محمد. (1372). دیوان اشعار. به کوشش مظاهر مصفا. چ 1. تهران: مؤسسة مطالعات فرهنگی.
عنصرالمعالی، قابوس‌بن اسکندر. (1359). قابوسنامه. شرح غلامحسین یوسفی. چ 15. تهران: علمی.
غالب دهلوی، اسدالله. (1389). دیوان اشعار. شرح سیدتقی عابدی. چ 1. تهران: انتشارات باز.
غزالی توسی، ابوحامد محمد. (1361). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم. چ 2. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
فراهانی، ادیب‌الممالک. (1380). دیوان ادیب‌الممالک. شرح مجتبی برزآبادی. چ 2. تهران: فردوس.
فرشیدورد، خسرو. (1348). دستور امروز. چ 1. تهران: انتشارات صفیعلی‌شاه.
ــــــــــــــــــــ . (1390). دستور مختصر تاریخی زبان فارسی. چ 2. تهران: زوار.
فرخی سیستانی، علی‌بن جلوغ. (1374). دیوان اشعار. به کوشش محمد دبیرسیاقی. چ 3. تهران: زوار.
فرخی یزدی، میرزا محمد. (1378). دیوان اشعار. به کوشش حسین مسرت. چ 1. یزد: انجمن آثار و مفاخر استان یزد.
فرغانی، سیف‌الدین محمد. (1392). دیوان اشعار. به کوشش ذبیح‌ا... صفا. چ 2. تهران: فردوس.
قاآنی، میرزا حبیب. (1387). دیوان اشعار. به کوشش مجید شفق. چ 1. تهران: انتشارات سنایی.
قبادیانی، ناصرخسرو. (1357). دیوان اشعار. به کوشش مهدی محقق. چ 1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کلباسی، ایران. (1391). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. چ 5. تهران:‌ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کمال خجندی، مسعود. (1389). دیوان اشعار. به کوشش مجید شفق. چ 1. تهران: انتشارات سنایی.
لاهیجی، حزین. (1385). به کوشش ذبیح‌ا... صاحبکار. چ 3. تهران:  سایه.
محتشم کاشانی، علی‌بن احمد. (1393). دیوان اشعار. به کوشش صادق همتی. چ 3. تهران: انتشارات سمنگان.
مستوفی، عبدا... . (1389). شرح زندگانی من.  3ج. چ 1. تهران: زوار.
مشکوة‌الدینی، مهدی. (1389). دستور زبان فارسی بر پایة نظریة گشتاری. چ 11. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
مقربی، مصطفی. (1372). دستور زبان فارسی. چ 2. تهران: توس.
منشی، نصرا... . (1362). کلیله و دمنه. شرح مجتبی مینوی. چ 1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مولوی، جلال‌الدین. (1374). دیوان شمس. به کوشش بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 1. تهران: فردوسی.
میرزاده عشقی، محمدرضا. (1330). کلیات. چ 1. تهران: علمی.
ناتل خانلری، پرویز. (1366). تاریخ زبان فارسی. 3 ج. چ 3. تهران: نشر نو.
نظامی گنجوی، الیاس‌بن یوسف. (1343). سبعة نظامی. به کوشش حسن وحید دستگردی. چ 3. تهران: علمی.
وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی. (1381). دستور زبان فارسی 1. چ 3. تهران: سمت.
وراوینی، سعدالدین. (1373). مرزبان‌نامه. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چ 37. تهران: انتشارات صفیعلی‌شاه.
ولی، شاه نعمت‌ا... .(1389). دیوان اشعار. به کوشش سعید یوسف‌نیا. ج 2. تهران: قدیانی.
هاتف اصفهانی، سید احمد. (1372). دیوان اشعار. به کوشش حسن وحید دستگردی. چ 1. تهران: نگاه.
یغمایی، حبیب. (1356). ترجمة تفسیر طبری. ج1. چ 1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.