گفتمان‌شناسی انتقادی چوبک در رمان «تنگسیر»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانشیار- دانشگاه مازندران

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی میان‌رشته‌ای و روشی تحلیلی است که به دنبال شناخت گفتمان‌های مختلف، کشف حقایق نهان در ژرف‌ساخت آن‌ها و تبیین نوع رابطة گفتمان‌ها، گویندگان و نویسندگان باقدرت است. از سویی، ادبیّات، به‌ویژه داستان و رمان، به سبب سرشت مردمی و مرتبط با موضوعات اجتماعی، یکی از عرصه‌های بروز و ظهور گفتمان است. ادبیات سرشار از حقایق تاریخی است که گاه در قالب داستان و رمان بیان می‌شوند و با درک و کشف آن‌ها می‌توان به شناخت هرچه بهتر تاریخ و فرهنگ یک کشور نایل آمد. این مقاله با بررسی رمان «تنگسیر»، به عنوان نخستین رمان چوبک در دهة چهل، گفتمان‌های حاکم بر آن، به‌ویژه گفتمان خاصّ چوبک را در آن برهة تاریخی‌ـ سیاسی از منظر رویکرد انتقادی فرکلاف تحلیل کرده‌است. گفتمان‌شناسی این اثر نشان می‌دهد که چوبک در دهة پرالتهاب و ایدئولوژیک چهل، اثری سیاسی پدید آورده که رویکرد، زبان و مضامین انقلابی دارد و غالب نشانه‌های به کار رفته در آن، حاکی از این است که گفتمان نویسنده، ضدّ حکومت، ضدّ استبداد و استعمار است و او نسبت به تغییر شرایط، نگاهی مثبت دارد؛ تغییری که به پشتوانة خیزش مردمی، در سایة اتحاد و با تکیه بر سلاح به دست می‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Discourse Analysis of Chubak’s Tangsir

نویسندگان [English]

  • Safura Sadat Rashidi 1
  • Ali akbar Bagheri khalili 2
  • Gholamreza Pirouz 3
2 Associate Prof. of Persian language & literature , University of Mazandaran.
چکیده [English]

Critical discourse analysis is an Analytical method which seeks to understand different discourses, and determine their relationships with power. Critical discourse analysis has different approaches including reliable and comprehensive views of the Norman Fairclough’s theory. Because of its nature, literature is one of the emerging arenas of discourse. It is full of historical facts expressed in the form of stories and novels. Through the analysis of these stories and novels, it is possible to gain a better understanding of the relevant history and culture. Such texts are mainly representative of sociopolitical realities of a society to raise the awareness of the public. This paper is an attempt to explore Chubak’s first novel, Tangsir, based on Norman Fairclough’s theory of critical discourse analysis. The novel was published in the 1340s, when Iran experienced a decade overshadowed by ideology and turbulence. The Findings indicate that the novel has anti-government, anti-authoritarian and anti-colonialism themes. It is a revolutionary and unifying literary work.

آقاگل‌زاده، فردوس. (1390). تحلیل انتقادی گفتمان. چ 2. تهران: علمی فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1391). «توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی». پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. د 3. ش 2. صص 1ـ19.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1392). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. چ 1. تهران: علمی فرهنگی.
الهی، صدرالدین. (1380). «از خاطرات ادبی دکتر خانلری دربارة صادق چوبک». یاد صادق چوبک. به کوشش علی دهباشی. تهران: ثالث.
بی‌نیاز، فتح‌الله. (1383). «تنگسیری همیشه‌زنده». کلک. ش 25 (پیاپی 145). صص 16ـ19.
پاینده، حسین. (1392). گشودن رمان. چ 1. تهران: مروارید.
چوبک، صادق.(1393). تنگسیر. چ 5. تهران: نگاه.
حجتی، سیّدرضا.(1390). گفتمان مناظره‌ای. چ 1. تهران: ساقی.
حدّادی، الهام، فریده داوودی مقدم و مصطفی گرجی. (1391). «کردار گفتمانی و اجتماعی در رمان مدار صفر درجه بر پایة الگوی تحلیل گفتمان فرکلاف». نقد ادبی. س 5. ش 18. صص 25ـ49.
خرّمی، محمدمهدی. (1372). «تنگسیر، بازسازی اسطوره‌گونة داستانی واقعی». ایران‌شناسی. س 5. ش 18. صص 283ـ291.
خطیبی، مهدی. (1383). شعر متعهّد ایران: چهره‌های شعر سلاح. تهران:آفرینش.
دستغیب، عبدالعلی. (1376). به سوی داستان‌نویسی بومی. تهران:حوزة هنری.
زنگنه، حسن. (1388). «مردی که به خلیج همیشه فارس غرور و سربلندی بخشید». شاهد یاران. ش 52. صص 49ـ52.
زوّارزاده، مسعود. (1383). «داستان کوتاه ایران پس از جنگ دوم جهانی». انواع ادبی در ایران امروز. ترجمة یعقوب آژند. تهران: قطره.
علی‌نژاد، سیروس. (1388). «دربارة روشنفکری دهة چهل». بخارا. گفتگو با محمّد صنعتی. ش 71. صص 227ـ260.
عبادیان، محمود. (1387). درآمدی بر ادبیات معاصر ایران. چ 2. تهران: مروارید.
عسگری، عسگر. (1389). نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی. چ 2. تهران: فرزان روز.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمة فاطمه شایسته پیران و دیگران. چ 1. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
قجری، حسینعلی و جواد نظری. (1392). کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی. تهران: جامعه‌شناسان.
محسنی، محمدجواد. (1391). «جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف». معرفت فرهنگی اجتماعی. س3. ش 3. صص 63ـ86.
مسکوب، شاهرخ. (1391). داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع. چ 5. تهران: فرزان روز.
ـــــــــــــــــــــ . (1385). هویّت ایرانی و زبان فارسی. چ 3. تهران: فرزان روز.
مک‌دانل، دایان. (1380). مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان. ترجمة حسینعلی نوذری. تهران: فرهنگ گفتمان.
هنوی، ویلیام. (1383). «چندگونگی و تنوع در ادبیات مردمی و تداوم آن در ادبیات معاصر ایران». انواع ادبی در ایران امروز. ترجمة یعقوب آژند. تهران: قطره.
یاحسینی، قاسم. (1388). «رئیس‌علی؛ حماسة یک نهنگ در آب‌باریکه». شاهد یاران. ش 52. صص 55ـ59.